مطالعه رشد عملکرد مغز و تشخیص اوتیسم به کمک MRI
نتایج پژوهش‌های انجام شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که می‌توان از تصویربرداری مغزی برای تشخیص اختلالات عصب – رشدی دوران کودکی همچون اختلال طیف اوتیسم بهره برد. این پژوهش‌ها بر روی طیف وسیعی از افراد از جمله بزرگسالان، نوجوانان، کودکان و نوزادان صورت‌گرفته است. از این ابزار نه‌تنها برای تشخیص اختلال که به کمک اسکن‌ها و تصویربرداری‌های مغزی می‌توان عملکرد مغز و روند رشد و تغییرات آن را در طول زندگی بررسی کرد.
اسکن مغزی یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی چیست؟
تصویربرداری تشدید مغناطیسی مغزی یا به‌اختصار fMRI ، تکنیکی است که توسط متخصصین و پژوهشگران برای ترسیم نقشه فعالیّت مغزی استفاده می‌شود. هنگامی که مغز ما فعّال است، همچون زمان‌هایی که در حال صحبت‌کردن هستیم و یا در حال حل یک مسئله ریاضی هستیم، بخش‌هایی از مغز ما شروع به فعالیّت می‌کند. این بخش‌ها برای حل مسائل نیاز به انرژی و در نتیجه گلوکز بیشتری به‌عنوان سوخت دارند. به‌منظور سوخت‌رسانی به این بخش‌ها، جریان خون برای حمل اکسیژن و گلوکز در این نواحی افزایش می‌یابد. دانشمندان توانسته‌اند با تصویربرداری از مغز به هنگام فعالیّت، تفاوت‌های کوچکی را به کمک افزایش جریان خون در این نواحی، به‌ویژه به کمک اندازه‌گیری میزان اکسیژن خون، بیابند. در این روش، از فرد خواسته می‌شود که در حین انجام یک فعالیّت، تصویربرداری مغزی از آن‌ها انجام شود. همان‌طور که در ابتدا عنوان شد از این روش می‌توان برای تشخیص اختلالات عصبی، بررسی عملکرد مغز و رشد و تغییرات مغزی در طول روند رشد استفاده کرد.
اوتیسم و اسکن مغزی
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصب – رشدی دوران کودکی است که در سال‌های اخیر روند شیوع آن رو به افزایش بوده است. این اختلال بر نحوه رشد و عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد؛ اما چون ویژگی‌های عملکردی مغز در اختلال طیف اوتیسم در حدود 12 تا 36 ماهگی بروز می‌کند، تقریباً اختلالی ناشناخته و همچنان پیچیده است. مطالعات و پژوهش‌های اخیر توانسته‌اند به کمک تصویربرداری مغزی به نتایج قابل‌توجهی در مورد این اختلال و ویژگی‌های آن دست یابند؛ هرچند که استفاده از این ابزار خود در این گروه از افراد با چالش‌های بسیاری همراه است.
به دلیل ویژگی‌های این اختلال، نمی‌توان برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم به طور گسترده بر روی کودکان، تصویربرداری مغزی انجام داد؛ ازاین‌رو سابقاً در اکثر مطالعات انجام‌شده از تصویربرداری مغزی از نوجوانان و بزرگسالان با اختلال طیف اوتیسم و با عملکرد بالا کمک گرفته شده است. یک دلیل دیگر که استفاده از این ابزار را دشوار کرده است؛ روش ثبت تصویربرداری مغزی به کمک این ابزار است. همان‌طور که عنوان شد تصویربرداری مغزی از افراد در حین انجام یک فعالیّت خاص صورت می‌گیرد؛ حال طراحی یک فعالیّت برای کودکان و نوزادان به‌ویژه کودکانی که دارای اختلال طیف اوتیسم هستند، خود کاری بسیاری دشوار است. از طرفی ثابت‌ماندن و سکون در طول یک تصویربرداری مغزی کاری دشوار و فراتر از توانمندی کودکان و نوزادان است.
برای ثبت تصویربرداری موفقیّت‌آمیز در نوزادان و کودکان نوپا با اختلال طیف اوتیسم، مرکز پژوهش‌های عالی اختلال اوتیسم روش جدیدی را ایجاد و طراحی کرده است؛ این روش تصویربرداری مغزی در خواب نام دارد. در این روش کودک خواب است؛ اما مناطق و نواحی مهّم و تأثیرگذار مغزی که به‌واسطه اختلال طیف اوتیسم دستخوش تغییراتی شده‌اند، مورد بررسی قرار می‌گیرند. به عبارتی دیگر، باتوجه‌به نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم که شامل مشکلاتی در کلام، عملکردهای اجتماعی، عاطفی، توجه و … است؛ دانشمندان با بررسی نواحی و قشر‌های مغزی خاص این عملکردها در کودکان و نوزادان با اختلال طیف اوتیسم، سعی در شناخت تفاوت‌ها و یافتن سرنخ‌های کلیدی برای نشانگر‌ها این اختلال دارند.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افراد با اختلال طیف اوتیسم در مناطق کلیدی ویژه زبان، با افراد بدون اختلال تفاوت‌هایی دارند. در تفسیرهای دیگر آمده است که شکنج دوکی‌شکل که یک ناحیه مغزی مهّم در پردازش حالات چهره افراد است، و می‌تواند در اختلال طیف اوتیسم نقش داشته باشد، در این کودکان نسبت به کودکان بدون اختلال متمایز است. در نهایت آنکه با وجود موفقیّت‌ها و نتایج مثبتی که این ابزار در تشخیص و درک این اختلال داشته است، زمینه‌ها گسترده‌ای برای پژوهش و قطعیّت در مورد این ابزار و یافته‌های آن وجود دارد.