اتیسم چیست؟
اتیسم اختلالی عصبی_ رشدی است که در سه سال اول زندگی کودک نمایان می‌شود.
مهمترین علائم آن نقص در برقراری ارتباط، مشکل در تعاملات اجتماعی، وجود الگوهای محدود و تکراری در رفتار، علائق و فعالیتها است.
آخرین آمار اختلال طیف اتیسم در جهان، 1 در هر 54 تولد زنده است که البته افراد دارای این اختلال، در طیفی بسیار وسیع قرار گرفته‌اند، به طوری که علائم و نشانه‌های گوناگون اتیسم، در هر فرد به یک شکل و با شدت متفاوتی نمایان می‌شود.
نشانه‌های اختلال طیف اتیسم عموماً در سه سال اول زندگی قابل‌تشخیص هستند؛ اما اگر کودک در سطح بالاتری بوده و به همسالان غیر اتیسم خود شبیه‌تر باشد، این علائم ممکن است دیرتر شناسایی شوند. باید توجه داشت که اگر کودک دچار تأخیرهای رشدی شدید باشد، قبل از 18 ماهگی نیز این اختلال قابل تشخیص خواهد بود. نوزاد دارای این اختلال چندی پس از تولد، متفاوت از سایر نوزادان به نظر میرسد.
والدین معمولاً اولین کسانی هستند که متوجه تفاوت فرزندشان با سایر کودکان می‌شوند. در ابتدا ممکن است والدین عدم پاسخگويي كودك به محیط اطرافش را به ناشنوايي او نسبت دهند اما گاهي متوجه می‌شوند كه فرزندشان مشکل شنوایی نداشته اما مانند ساير كودكان هم‌سنش نیز قادر به پاسخ‌دهی نيست. در این زمان بهتر است والدین به متخصص كودك يا متخصص بالینی‌ای كه در زمینه اختلالات دوران کودکی تجربه دارد، مراجعه کنند.
هرچند دانشمندان تاکنون نتوانسته‌اند علت بروز اختلال طیف اتیسم را به طور دقیق کشف کنند اما عوامل متعددی مانند عوامل ژنتیکی، مشکلات محیطی، سبک زندگی و… می‌توانند در بروز این اختلال در جهان نقش داشته باشند و هر خانواده‌ای در هر طبقه‌ی اجتماعی و اقتصادی ممکن است فرزندی دارای اتیسم داشته باشد.
همچنین اختلال طیف اتیسم تا به حال درمان قطعی ندارد و تمام برنامه‌های درمانی، بر توانبخشی کودک اتیسم و آموزش مهارت‌های مورد نیاز برای کسب استقلال و زندگی مستقل متمرکز هستند. فراموش نکنیم که کودکان اتیسم صرفا کودکانی متفاوت هستند و جالب است بدانیم که این تفاوت حتی در مواردی باعث ایجاد نقاط قوتی شده است تا فرد با اختلال طیف اتیسم بتواند به شخصی بسیار موفق تبدیل شود؛ همانطور که امروزه مشاهیر بسیاری را می‌شناسیم که با اختلال طیف اتیسم هستند؛ مثل: تمپل گراندین، تیم پیج، مت سوج، ایلان ماسک و… .
نشانه های اتیسم
- برخی از رفتارهایی که می‌تواند در سه سال اول باعث ایجاد شک و تردید در والدین شود به شرح زیر است:
- -عدم دل‌بستگی به والدین به‌خصوص مادر
- -غان و غون نکردن
- -رفتارهای کلیشه‌ای (مانند: دور خود چرخیدن، بال‌بال زدن، تکان دادن دست جلوی چشم‌ها و …)
- -بازی کردن بی‌معنی با اسباب‌بازی‌ها
- -عدم توانایی انجام بازی‌های اجتماعی در سن مشخص
- -روی پنجه راه رفتن
-عدم برقراری تماس چشمی
-علاقه‌مندی به وسایلی که می‌چرخند ( همانند: ماشین لباسشویی، پنکه، هواکش و …)
-عدم تکلم در سنی که باید
باید توجه داشت که داشتن علائم بالا به معنای اختلال اتیسم نیست اما بهتر است درصورتی‌که والدین چندین نمونه از این رفتارها را در کودکشان مشاهده کردند به متخصص مربوطه مراجعه کنند.
سطح یک: نیازمند حمایت
اوتیسم خفیف مترادف اتیسم با عملکرد بالا است. برخی افراد همچنین از اصطلاح سندروم آسپرگر برای توصیف کسانی که علائم خفیف دارند استفاده می‌کنند. با این حال پزشکان، اتیسم خفیف را اتیسم سطح یک می‌نامند.
افرادی که به کمترین میزان حمایت برای عملکرد در زندگی روزمره نیاز دارند، تشخیص سطح ۱ (اتیسم خفیف) را دریافت می‌کنند.
گاهی اوقات علائم خفیف به خصوص در دختران نادیده گرفته می‌شوند. افرادی که در بزرگسالی دارای اختلال طیف اتیسم تشخیص داده می‌شوند، معمولاً دارای اتیسم خفیف هستند که برای سال‌ها مورد توجه قرار نگرفته است.
ارتباط اجتماعی: در صورت حمایت نشدن فرد، نقص‌های موجود در ارتباط اجتماعی باعث نابسامانی‌های قابل توجهی می‌شوند. فرد در پیش‌قدم شدن برای تعامل با دیگران مشکل دارد و در واکنش به پیش‌قدمی دیگران به طور آشکار، رفتارهای غیرعادی یا تلاش‌های ناموفق نشان می‌دهد. ممکن است فرد نسبت به تعادل تعاملات اجتماعی علاقه چندانی نداشته باشد. برای مثال، ممکن است قادر باشد با جملات کامل حرف بزند و وارد ارتباط و تعامل شود اما صحبت “گفت و گویی” (بده- بستانی) او با دیگران موفق واقع نشود و تلاش‌هایش برای دوست شدن با دیگران، تلاش‌های عجیب و غریب و معمولاً ناموفق باشد.
رفتارهای محدود و تکراری: انعطاف ناپذیری رفتارهای فرد، باعث می‌شود در عملکرد او در یک یا چند زمینه، اختلال قابل ملاحظه‌ای به وجود آید. فرد در رفتن از یک فعالیت به فعالیت دیگر (مثلا از تلویزیون نگاه کردن به بازی کردن) مشکل دارد. مشکلات در سازمان‌بندی و برنامه‌ریزی باعث می‌شود نتواند استقلال داشته باشد.
حمایت مورد نیاز برای یک فرد با اختلال طیف اتیسم سطح 1 ممکن است شامل موارد زیر باشد:
– ایجاد خودکنترلی
– کنترل احساسات
– انعطاف‌پذیری
– توسعه مهارت‌های ارتباطی رفت و برگشتی
– درک ارتباط غیرکلامی
– کاهش اضطراب
اینکه افراد با اختلال طیف اتیسم خفیف چقدر به حمایت نیاز دارند، به عوامل زیادی بستگی دارد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
سطح دو: نیازمند حمایت زیاد
ارتباط اجتماعی: فرد در مهارت‌های اجتماعی زبانی و غیرزبانی، نقص‌های قابل توجهی دارد و حتی وقتی مورد حمایت قرار دارد، نقص‌های اجتماعی او کاملا آشکار هستند. فرد به ندرت برای تعامل با دیگران پیش‌قدم می‌شود و نسبت به پیش‌قدم شدن دیگران واکنش چندانی نشان نمی‌دهد و یا واکنش‌هایش عجیب و غریب هستند. برای مثال، فردی که برای حرف زدن جملات ساده به کار می‌برد، تعاملش با دیگران محدود به تعداد اندکی از علایق خاص است و برای ارتباط برقرار کردن با دیگران از ژست‌های غیرکلامی آشکارا عجیب و غریب استفاده می‌کند.
رفتارهای محدود و تکراری: فرد انعطاف‌ناپذیری رفتاری دارد، در کنار آمدن با تغییر مشکل دارد یا رفتارهایی محدود و تکراری دارد که فراوانی وقوع آنها به قدری زیاد است که حتی افرادی که به طور اتفاقی نظاره‌گر هستند متوجه این موضوع می‌شوند. این رفتارها باعث اختلال در عملکرد فرد در بسیاری از شرایط می‌شوند. فرد در تغییر دادن کانون تمرکز فکری یا عملی خود مشکل دارد و یا دچار استرس می‌شود.
سطح سه: نیازمند حمایت بسیار زیاد
اتیسم شدید، اتیسم سطح 3 نامیده می‌شود. علائم سطح 3 ناتوان‌کننده‌ترین علائم هستند. این علائم ممکن است شامل مشکلات گفتاری و زبانی، مشکلات حسی، نقص‌های شناختی و رفتارهای تکراری باشند. علائم فیزیکی (مثل صرع یا مشکلات گوارشی) می‌تواند مشکلات رفتاری را بدتر کند.
بسیاری از افراد با اختلال طیف اتیسم، دارای اختلال در عملکرد حسی هستند. این بدین معناست که آنها یا خیلی حساس هستند یا به اندازه کافی حساس نیستند؛ برای مثال در مواجهه با نور، صدا، لمس، مزه و بو. افراد با اختلال طیف اتیسم شدید به شدت حساس هستند، به حدی که محیط‌های شلوغ، روشن یا پر سر و صدا ممکن است برای آنها طاقت‌فرسا باشد.
ارتباط اجتماعی: فرد در مهارت‌های اجتماعی کلامی و غیرکلامی، نقص‌های شدیدی دارد که باعث اختلال شدید در عملکرد می‌شود. به ندرت در تعامل اجتماعی پیش‌قدم شده و نسبت به پیش‌قدم شدن دیگران واکنش بسیار اندک و حداقلی نشان می‌دهد. برای مثال، فردی که گفتارش از صرفاً چند کلمه قابل فهم تشکیل شده است، به ندرت در تعامل پیش‌قدم شده و وقتی هم که پیش‌قدم می‌شود، از روش‌های غیرمعمولی (و صرفاً برای برطرف شدن نیازهایش) استفاده می‌کند و فقط به رفتارها و دستورات بسیار مستقیم دیگران واکنش نشان می‌دهد.
رفتارهای محدود و تکراری: فرد انعطاف‌ناپذیری رفتاری نشان می‌دهد، در کنار آمدن با تغییر به شدت مشکل دارد یا رفتارهای تکراری و محدود او در همه زمینه‌های زندگی اختلال شدید به وجود می‌آورد. همچنین در تغییر دادن کانون تمرکز فکری و عملی خود مشکل داشته و یا دچار استرس می‌شود.
افراد با اختلال طیف اتیسم شدید ممکن است علائم فیزیکی داشته باشند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
بی‌خوابی
صرع
مشکلات گوارشی
به دلیل مشکلات ارتباطی آنها، چنین مسائلی ممکن است شناسایی نشده یا تشخیص داده نشود. بیماری فیزیکی تشخیص داده نشده می‌تواند منجر به درد فیزیکی شود که خود ممکن است باعث بدتر شدن مسائل رفتاری شود.
برای کاهش علائم می‌توان از درمان‌های دارویی و غیردارویی بهره برد.
کودکان با اختلال طیف اتیسم شدید، اغلب به تحلیل رفتار کاربردی (ABA) پاسخ خوبی می‌دهند. همچنین درمان یکپارچگی حسی می‌تواند برای رسیدگی به چالش‌های حسی جدی آنها مفید باشد.
سایر درمان‌های مفید عبارتند از:
گفتاردرمانی
کاردرمانی
فیزیوتراپی
بازی‌درمانی