ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم، از اهداف مهم سیاستگذاری سلامت در هر کشوری است. جامعه سالم، نیروی کار سالمی خواهد داشت، که می‌تواند امکان رشد و پیشرفت را فراهم کند. در عین حال، شهروندان سالم، نیاز به درمان و هزینه‌های درمانی نخواهند داشت، که خود در پیشرفت و توسعه جامعه نقش دارد. در این راستا به‌کارگیری اقدامات مختلف، از جانب سیاستگذاران و شهروندان برای حفظ سلامت عمومی اهمیت دارد. در ادامه به این مهم بیشتر خواهم پرداخت.
ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم
همه ما شعار «پیشگیری بهتر از درمان است» را شنیدیم. این شعار در دهه ۱۳۸۰، اهمیت زیادی در تبلیغات برای پیشگیری از بیماری‌ها داشت. مبنای این شعار ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه به نحوی است، که شهروندان با برخورداری از آگاهی و سواد سلامت کافی، کمتر بیمار شوند. این پیشگیری نیازمند اقدامات مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. جامعه اوتیسم نیز باید در این شعار مدنظر قرار گیرد. بروز بیماری در افراد اوتیسم، با توجه به حساسیت‌های این اختلال و دشواری‌های زندگی هر روزه این افراد، می‌تواند همراه با چالش‌هایی چندبرابر نسبت به بیماری‌ها در افراد عادی باشد.
راهکارهای پیشگیرانه در برابر بیماری‌ها
واکسن یکی از اقدامات پیشگیرانه در برابر بیماری‌ها است. ما کودکانمان را، از همان ابتدای زندگی با واکسینه کردن، در برابر بیماری‌های مختلف ایمن می‌کنیم. دیگر اقدامات پیشگیرانه، در برابر بیماری‌ها تغذیه سالم است. در صورتی که شهروندان تغذیه سالمی دارا باشند، کمتر بیمار خواهند بود. آگاهی از بیماری‌های مختلف و علل آن هم جلوی بیماری را خواهد گرفت. نمونه بارز این موارد پیشگیرانه را، ما در دوران شیوع کرونا دیدیم. دسترسی به واکسن، آشنایی با راه‌های جلوگیری از بیماری (همچون ماسک زدن و حفظ فاصله‌گیری)، شستن دست‌ها و مواردی این‌چنین، افراد را از این بیماری دور می‌کرد.
این در حالی است، که برخی از کمپین‌های علیه واکسن برای کودکان اوتیسم، به اشتباه و بدون آگاهی خود، کودکان را در معرض بیماری‌های دیگر قرار می‌دهند.
نقش آموزش در ارتقاء سلامتی
یکی از اقدامات مهم در ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم آموزش است. در بسیاری از موارد، افراد از سواد سلامت کافی درباره اوتیسم برخوردار نیستند. سواد سلامت و شیوه زندگی سالم، یکی از مهارت‌های مهمی است، که آموزش آن در مدارس مغفول است. در صورتی که آموزش‌های مربوط به اوتیسم، در بسته آموزشی بچهها دارای جایگاه باشد، آنها به صورت شهروندانی مسئول و مراقب تربیت خواهند شد.
برنامه‌های آموزشی مؤثر برای آگاهی عمومی
علاوه بر مدارس انواع شیوه‌های آگاهی‌بخش از طریق رسانه ملی، شبکه‌های اجتماعی، بیلبوردها و بروشورها قابل اجرا است. این اقدام در راستای ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم، با همکاری نهادهای مختلفی همچون شهرداری، صدا و سیمای جمهوری اسلامی، شرکت مخابرات، شرکت‌های خصوصی و دولتی و مراکز عمومی قابل اجرا است. معمولاً در هفته اوتیسم، شاهد بیلبوردها و پیام‌های آموزشی، در راستای ارتقای سلامت جامعه اوتیسم هستیم. در صورتی که این آگاهی‌بخشی دائمی باشد، اثرگذاری بیشتری خواهد داشت.
توزیع بروشور و مطالب آگاهی‌بخش در مراکز دولتی و عمومی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی در زمینه اوتیسم، در محیط‌های کاری از دیگر برنامه‌های آموزشی موثر، برای آگاهی عمومی تلقی می‌شود.
تأثیر تغذیه سالم بر بهداشت جامعه
طی سال‌های اخیر میزان چاقی مفرط در بین شهروندان ایرانی، دارای رشد چشمگیری است. به طوری که اخیراً رئیس مرکز تحقیقات چاقی ایران، از افزایش شیوع اضافه وزن ایرانیان خبر داد و گفت که همه گروه‌های سنی تحت تاثیر چاقی هستند. به طوری که حدود ۱۶ درصد کودکان و نوجوانان و حدود ۶۰ درصد افراد بالغ، به چاقی و اضافه وزن دچار شدند. این آمار نگران‌کننده، ربط بالایی به تحرک پایین و تغذیه ناسالم دارد. بی‌توجهی به فعالیت‌های ورزشی در دوران تحصیل، افزایش مشاغل نشسته و رشد مصرف غذاهای فوری، همه در تغذیه ناسالم ایرانیان، طی این سال‌ها دارای نقش هستند. افراد اوتیسم نیز به دلیل داروهای مصرفی بیشتر در معرض چاقی هستند و برای همین، باید حتما به ورزش و تغذیه آنها اهمیت ویژه داد.
ایجاد دسترسی به خدمات بهداشتی
یکی از اقدامات مهم و ضروری برای ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم، دسترسی این شهروندان به خدمات بهداشتی است. همچنان در بسیاری از نقاط کشور، افراد اوتیسم به امکانات بهداشتی دسترسی ندارند. این شهروندان باید برای بسیاری اقدامات درمانی، یا حتی یک معاینه ساده بعضاً به پایتخت یا مرکز استان سفر کنند. مسئله‌ای که با توجه به حساسیت‌های افراد اوتیسم، آنها را با چالش‌های زیادی مواجه می‌کند. از معیارهای توسعه‌یافتگی سیستم بهداشت و درمان جوامع در سازمان بهداشت جهانی، دسترسی به خدمات بهداشتی است، که در کشور ما همچنان نیاز به پرداخت بیشتر دارد.
مشارکت جامعه در برنامه‌های بهداشتی
پیاده‌سازی برنامه‌های بهداشتی در سطح جامعه، نیاز به مشارکت اعضای آن را هم طلب می‌کند. مثلاً پزشک خانواده، یکی از طرح‌های ارزشمند نظام سلامت است، که مطابق با آن بیماران پیش از مراجعه به متخصص با مراجعه به پزشک خانواده، از بیماری خود مطلع می‌شوند و یا توسط وی درمان می‌شوند و در این صورت مراجعه به پزشک متخصص، تنها با ارجاع پزشک خانواده صورت می‌گیرد. در این طرح مهم، که در کشورهای توسعه‌یافته جهان نیز اجرا می‌شود، پزشک خانواده با فرد و پیشینه او آشنایی کامل دارد و همانطور که از نامش پیداست، پزشک یک خانواده محسوب می‌شود.
این طرح در ایران، به دلایل مختلف متاسفانه ناکام ماند. اما یکی از نکاتی که بسیاری از پزشکان خانواده روستاها به آن اشاره کردند، عدم همکاری مردم با پزشک خانواده بود. شهروندان احساس می‌کردند، پزشک خانواده بی‌سواد است و صرفاً باید نامه‌ای برای ارجاع به پزشک متخصص بدهد. این عدم مشارکت جامعه در چنین برنامه مهمی در بهداشت و سلامت، بخاطر اجرای صرف برنامه بدون مقدمه‌چینی، فرهنگ‌سازی، اعطای بودجه کافی و آگاهی‌بخشی درباره نقش پزشک خانواده در مراکز بهداشت است.
استفاده از فناوری برای ارتقاء بهداشت
در حال حاضر در سراسر دنیا فناوری‌های پیشرفته در خدمت نظام سلامت کشورها قرار می‌گیرد و ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم را تسریع می‌کنند. از عینک‌های حسی ویژه، برای برقراری ارتباط کودکان اوتیسم، تا تبلت‌ها و دستگاه‌هایی که به کودکان فاقد کلام کمک می‌کند، تا با دیگران تعامل برقرار کنند، یا احساسات خود را نشان دهند.
چالش‌ها و موانع موجود در راستای ارتقاء بهداشت
چالش‌های بسیاری پیش روی ارتقاء بهداشت و سلامت جامعه اوتیسم وجود دارد. سیاستگذاری صحیح، گاهاً با تضاد منافع همراه است، که می‌تواند اولویت‌بندی برای کاربست سیاستگذاری‌های ضروری درمانی اوتیسم را، با تاخیر همراه کند. وجود عدالت توزیعی خدمات سلامت در سراسر کشور و نبود امکانات درمانی، در برخی نقاط کمتر برخوردار، کادر درمان و بیماران را با مشکل مواجه می‌کند، که خروجی آن در قصور پزشکی یا بروز کشمکش بین همراهان بیمار و کادر درمان قابل مشاهده است.
