ارتقاء مهارت‌های کارآفرینی اوتیسم؛ آموزش هنر نقش تحول‌آفرینی در زندگی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم ایفا می‌کند. این آموزش تنها ابزاری برای بیان احساسات نیست، بلکه وسیله‌ای برای رشد شناختی، عاطفی و مهارتی به شمار می‌رود. از طریق برنامه‌های هنری ساختارمند و درمان‌محور(از نقاشی گرفته تا ساخت کارهای دستی و مجسمه‌سازی) ، کودکان دارای اوتیسم می‌توانند خلاقیت خود را تقویت کرده و مهارت‌هایی کسب کنند که زمینه‌ساز توانایی‌های کارآفرینانه می‌شود. برای کودکانی که با مشکلات ارتباط کلامی و تعامل اجتماعی روبه‌رو هستند، هنر یک زبان غیرکلامی برای بیان خود و تنظیم احساسات فراهم می‌کند. نقاشی، طراحی، مجسمه‌سازی و دیگر هنرهای بصری به آن‌ها امکان می‌دهد افکار و احساساتی را که شاید قادر به بیان آن‌ها نباشند، ابراز کنند.
مطالعه‌ای در مجله اختلالات رشد و اوتیسم (آن، ۲۰۲۵) نشان داد که درمان از طریق نقاشی، تأثیر قابل‌توجهی در بهبود تنظیم هیجانی و پاسخ‌دهی اجتماعی در کودکان پیش‌دبستانی دارای اوتیسم داشته است. علاوه بر این، مداخلات مبتنی بر هنر، انعطاف‌پذیری شناختی و تخیل را در این کودکان تقویت می‌کند که هر دو از عناصر کلیدی خلاقیت هستند. بر اساس گزارش Verywell Health (۲۰۲۲)، مشارکت در فعالیت‌های هنری نه‌تنها اضطراب را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد به نفس را نیز افزایش می‌دهد؛ که این خود یک ویژگی اساسی برای خلاقیت و کارآفرینی است.
فراتر از خلاقیت، آموزش هنر می‌تواند مهارت‌های کارآفرینی را در کودکان دارای اتیسم رشد دهد. مهارت‌هایی مانند: برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، هماهنگی حرکتی و ارتباط مؤثر (از طریق پروژه‌هایی مانند ساخت و فروش آثار دستی)، نقاشی یا طراحی دیجیتال قابل آموزش هستند. آموزش‌های مهارتی در حوزه هنر که در پژوهش اودوفیا و همکاران (۲۰۲۳) در مجله آموزش و پژوهش اجتماعی آمده است، نشان داد که یادگیری تطبیقی از طریق هنر توانسته مهارت‌های عملی کودکان با نیازهای ویژه را بهبود دهد و مسیرهایی برای خوداشتغالی فراهم کند.
ارتقاء مهارت‌های کارآفرینی اوتیسم
- تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف و تمرکز: ساخت آثار هنری نیازمند دقت و هماهنگی است که مستقیماً بر بهبود مهارت‌های لازم برای انجام کارهای تولیدی یا خدماتی تأثیر می‌گذارد.
- ایجاد حس موفقیت و خودباوری: وقتی کودکان می‌بینند که می‌توانند اثری خلق کنند، اعتماد به نفس آن‌ها بالا می‌رود. این حس می‌تواند جرقه‌ای برای ورود به مسیرهای خوداشتغالی باشد.
- ایجاد فرصت برای آموزش فروش و بازاریابی: آثار هنری کودکان (مثل نقاشی، زیورآلات دست‌ساز، یا محصولات بازیافتی) می‌توانند در نمایشگاه‌ها، بازارچه‌های خیریه یا فروشگاه‌های آنلاین ارائه شوند، که زمینه‌ای برای یادگیری مبانی کارآفرینی فراهم می‌آورد.
- ترویج کار گروهی و مهارت‌های اجتماعی: در پروژه‌های هنری گروهی، کودکان می‌آموزند چگونه با دیگران همکاری کنند، ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند و تصمیم‌گیری گروهی داشته باشند؛ مهارت‌هایی که در کارآفرینی حیاتی هستند.
پیشنهادات کاربردی:
- طراحی برنامه‌های آموزشی هنر با توجه به توانایی‌های شناختی و حسی کودکان اوتیسم به عنوان بخشی از برنامه توانبخشی و پرورش مهارت‌های فردی.
- ترکیب فعالیت‌های هنری با آموزش مهارت‌های زندگی و کسب‌وکار در مراکز توانبخشی.
- طراحی کارگاه‌های هنری هدفمند با رویکرد تقویت خلاقیت و مهارت‌های کسب‌وکار.
- حمایت خانواده‌ها و مدارس از نمایش و برگزاری بازارچه‌های فروش آثار کودکان اتیسم برای تجربه واقعی از کارآفرینی.
مهارت‌هایی مثل خلاقیت و تخیل، ارزش درمان و آموزش دارند. درست است که کودکان اوتیسم نیازهای فوری‌تری دارند، مثل آموزش مهارت‌های ارتباطی، دستشویی رفتن، یا خواب شبانه منظم، اما تمرکز صرف بر این نیازها باعث می‌شود زمان طلایی برای پرورش خلاقیت از دست برود، مگر اینکه کودک به‌طور طبیعی استعداد هنری از خود نشان دهد .
رشد خلاقیت
- بیان غیرکلامی احساسات: بسیاری از کودکان اوتیسم در برقراری ارتباط کلامی با چالش‌هایی مواجه هستند. هنر به آن‌ها امکان می‌دهد که احساسات، افکار و درک خود از جهان را از طریق رنگ، شکل و فرم بیان کنند.
- تقویت تخیل و تفکر انتزاعی: فعالیت‌های هنری مانند نقاشی، ساخت کاردستی، موسیقی یا نمایش، به کودکان کمک می‌کند تا دنیای خیالی خود را کشف کنند و راه‌حل‌های نوآورانه برای مشکلات ارائه دهند.
- کاهش استرس و بهبود تمرکز: هنر باعث آرامش ذهن می‌شود، که این خود بستر مناسبی برای شکوفایی خلاقیت فراهم می‌کند.
برای درک بهتر از کاربرد هنر در درمان ، باید چند اصل پایه‌ای را پذیرفت:
هدف اصلاح نقاشی کودک نیست، بلکه استفاده از هنر برای اصلاح یا توانبخشی بخش‌هایی از وجود کودک است که بیشترین پاسخ را به هنر می‌دهند. محصول نهایی (مثل نقاشی کامل شده) به‌اندازه فرآیند ساخت آن اهمیت ندارد. آنچه اهمیت دارد، تجربه‌هایی مانند خودشناسی، آزمون و خطا، تحمل حسی (مثل لمس مواد مختلف) و… است که کودک در طی ساخت اثر هنری کسب می‌کند. البته با بزرگ‌تر شدن کودک، محصول هنری نیز ارزش بیشتری برای او و درمانگر یا معلم پیدا می‌کند، اما در سنین پایین‌تر، فرآیند خلق هنر برای کودک بسیار هیجان‌انگیزتر از نگاه‌کردن به اثر نهایی است.
