فرهنگ کمک به نیازمندان; فرهنگ کمک به نیازمندان از دیرباز در جامعه ایرانی وجود داشت. کمک به نیازمندان در قرآن، همواره ذکر شد، و حتی پیش از ورود اسلام به ایران نیز در متون باستانی ایرانی از تاثیر کمک به نیازمندان در زندگی گفته شده است. اما ترویج نیکوکاری و فرهنگسازی برای کمک به نیازمندان چه فایده‌ای در زندگی شخصی و اجتماعی ما دارد؟
فرهنگ کمک به نیازمندان: چرا باید کمک کنیم؟
دستاوردهای تحقیقات مختلف نشان داد، که افراد خیّر و کسانی که به همنوعات خود کمک می‌کنند، از آرامش، شادی، رضایت از زندگی و امید به زندگی بیشتری برخوردار هستند. این در حالی است که عدم کمک به دیگران می‌تواند همراه با احساس انزوا و افسردگی باشد. امیل دورکیم در نظریه همبستگی اجتماعی خود نشان داد، که در جوامعی با همبستگی اجتماعی بالاتر، پیوند بین افراد نیز قوی‌تر است. در صورتی که فرهنگ کمک به نیازمندان در جامعه بسط پیدا کند، بر میزان اعتماد اجتماعی در جامعه افزوده شده و مشارکت اجتماعی هم بیشتر می‌شود. چرا اعتماد اجتماعی مهم است؟
شما از زمانی که پول خود را به بانک می‌سپارید، یعنی به سیستم بانکی اعتماد کردید، زمانی که راز خود را به دوست یا بستگانتان می‌گویید، این کار را با حفظ اعتماد انجام دادید و بسیاری کارهای ساده‌ای که هر روز انجام می‌دهیم و به آن فکر هم نمی‌کنیم. کمک به نیازمندان اینترنتی هم از دیگر اقدامات خیری است که نیازمند وجود اعتماد اجتماعی است. این کارها مستلزم اعتماد متقابل و مشارکت ما در جامعه هستند. کمک به نیازمندان در جامعه از دیگر راه‌هایی است که می‌تواند با افزایش اعتماد اجتماعی، همبستگی جامعه را افزایش دهد، و پیوند بین افراد را مستحکم کند.
کمک به نیازمندان در متون اسلامی
در آیه ۲۷۰ سوره بقره قرآن از چگونگی انفاق آشکار یا پنهان سخن می‌گوید و می‌فرماید: «اگر انفاق‌ها را آشکار کنید، چیز خوبی است و اگر آنها را مخفی سازید و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است و قسمتی از گناهان شما را می‌پوشاند (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام می دهید، آگاه است». فرهنگ کمک به نیازمندان در آیات قرآنی هم ذکر شده است و احسان و نیکوکاری از آموزه‌های همیشگی این کتاب آسمانی است که به اقشار نیازمند و مستضعف جامعه اشاره می‌کند. کمک به نیازمندان در قرآن همواره مورد تاکید بود و یکی از راه‌های جمع‌آوری توشه جهان پس از مرگ عنوان شد.
قرآن زکات را نوعی مالیات می‌داند که شامل کمک‌های مالی به فقرا و محتاجان می‌شود. انفاق نیز در قرآن به عنوان دادن به خداوند مطرح شده و اهمیت بسیاری دارد. زکات و صدقه حق معلوم نیازمندان و محرومات در قرآن است و کمک به فقرا و محتاجان واجب.
کمک به نیازمندان در متون پیش از اسلام
در متون پیش از اسلام نیز رگه‌های فرهنگ کمک به نیازمندان قابل مشاهده است. مبنای مذهبی تمدن ایران باستان بر اساس آموزه‌های زرشت بنیان شد. طبق آیین زرتشت جهان دو طیف خیر و شر دارد. مثلا در این آیین، بیماری، فقر، بی‌سوادی و امثال آن از مصادیق اهریمن هستند. برای همین روزهایی از سال به عنوان «گاهنبار» به اطعام فقرا و نیایش اختصاص دارند. همچنین در آیین زرتشتی همواره بخشی از درآمد به فقرا و نیازمندان اختلاص دارد. در مراسم «ورهرام» نیز که مصادف با چهاردهم اسفند ماه است، زرتشتیان به نیایشگاه رفته و ضمن عبادت، مقداری از درآمد سالانه خود را برای کمک به نیازمندان و امور خیر اختصاص می‌دهند.
کمک به نیازمندان در دنیای امروز
تاثیر کمک به نیازمندان در زندگی بر هیچکس پوشیده نیست. انسان با قدرت همدلی، هرگاه کمکی به دیگری می‌کند، احساس رضایت درونی بیشتری در خود حس می‌کند. وقتی صحبت از فرهنگ کمک به نیازمندان می‌شود، لزوما منظور کمک مالی هنگفت نیست. حتی اندک مقداری که شاید برای ما دارای هیچ معنایی نباشد، می‌تواند در زندگی فردی دیگر تحولی عظیم ایجاد کند.
در دنیای امروز پر از نابرابری و فشارهای اقتصادی، فرهنگ کمک به نیازمندان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در جامعه جدید شکل کمک نیز تغییراتی به خود دید. یکی از انواع جدید آن هم کمک به نیازمندان اینترنتی است. اکنون دیگر خیرین می‌توانند بدون جابه‌جایی یا رفت‌وآمد به جای خاصی، کمک‌های مالی خود را تنها از درگاه‌های اینترنتی ارائه کنند. این کار نیازمند اعتماد به موسسات معتبر خیریه است. ضرورت دارد تا پیش از هرگونه اقدام به کمک مالی، خیرین تحقیقات کافی درخصوص موسسات خیریه کرد، و با آگاهی اقدام به کمک نمایند تا سودجویان در این عرصه، اعتماد آنها را خدشه‌دار نکنند.
برای ترویج نیکوکاری چه باید کرد؟
دنیای امروز ما دنیای پیچیده‌ای است. آدم‌ها باهم غریبه شده‌اند و کمتر به هم اعتماد می‌کنند. تعداد زیاد جمعیت شهری، برج‌های بلند و مشغله‌های کاری باعث شده است که کمتر غریبه‌ها، همسایه‌ها و افرادی که شاید هر روز دارند به نظافت شهر و محیط کار و زندگی ما کمک می‌کنند را بشناسیم. خیلی وقت‌ها حتی زمان نداریم که به دیدار پدربزرگ و مادربزرگ یا پیرهای فامیل برویم. خیلی مواقع افرادی را می‌شناسیم که فرزند بیمار یا نیاز مالی دارند و نمی‌دانیم چطور به آنها کمک کنیم. کمکی که هم شایسته شان انسانی آنها باشد و هم درخور و مفید باشد. در ادامه به راهکارهایی برای ترویج نیکوکاری در جامعه و فرهنگسازی برای کمک به نیازمندان خواهیم پرداخت.
-
آموزش
آموزش، آموزش، آموزش. در فرهنگسازی و ترویج اصول نیک، آموزش نقش اصلی را ایفا می‌کند این آموزش می‌تواند در بسترهای مختلفی صورت بگیرد. یک راه ترویج فرهنگ کمک به نیازمندان این است که ما خود الگوهای خوبی برای خانواده و فرزندان خود باشیم. اگر ما با خیریه‌ها و مراکز نیکوکاری همکاری کنیم، یا همواره فردی را در نظر داشته و به او انواع کمک‌ها از پیدا کردن کار گرفته تا ارائه کمک‌هزینه درمان بیماری را ارائه کنیم، دیگر اعضای خانواده هم با دیدن این حس و این تجربه زیبا، به ما خواهند پیوست.
کودکان از ما الگو می‌گیرند و وقتی در خانواده‌ای خیّر بزرگ شوند، حس نیکوکاری در آنها تقویت خواهد شد. آموزش در مدرسه هم نقش بسزایی دارد. اگر معلم یا مدیر هستیم، اگر با بچه‌های مدرسه سروکار داریم، باید از فرصت‌های نیکوکاری به آنها بگوییم و با به اشتراک گذاشتن حس نیکوکاری، فرهنگ کمک به نیازمندان را در کودکان تقویت کنیم. مدرسه‌ها بعد از منازل، بنیان‌های محکمی برای آموزش نیکوکاری در کودکان هستند. حتی دوستان ما هم اگر بدانند دوستی خیّر دارند، در صورتی که احساس می‌کردند نیاز به کمک به کسی دارند، می‌توانند از طریق ما با فرهنگ نیکوکاری آشنا شده و دست به کار نیک بزنند.
-
رسانه
رسانه در بازنشر مفهوم نیکوکاری در جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند. رسانه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، فضاهایی هستند که در آن افراد تصاویر و فعالیت‌های خود را به اشتراک می‌گذارند. حالا چرا کار خیر را با دیگران به اشتراک نگذاریم؟ چرا با ترویج فرهنگ کمک به نیازمندان از این پلتفرم‌ها استفاده مفید نکنیم؟ در صورتی که فرصت‌هایی برای انجام کار خیر وجود دارد، در مناسبت‌ها و یا در هنگام بروز بلایای طبیعی، ما می‌توانیم از مسئولیت شهروندی خود در قبال هم‌وطنان خویش استفاده کرده و دیگران را به کار نیک سوق دهیم.
-
همکاری با خیریه و مراکز نیکوکاری
افراد و سازمان‌ها هرکدام می‌توانند به نحوی مسئولیت اجتماعی و شهروندی خود را با همکاری با مراکز خیریه و نیکوکاری ایفا کنند. در صورتی که شرکت‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی خود دست به اقدامات خیریه زده و به ترویج فرهنگ کمک به نیازمندان کمک کنند، گامی موثر برای کاهش فقر، افزایش برابری و گسترش همدلی در جامعه برداشته‌اند. هر شخصی نیز می‌تواند با کمکی هرچند کوچک به خیریه‌های مختلف به ترویج نیکوکاری و فرهنگسازی در این زمینه کمک کند.
