تربیت مربی و توانمندسازی معلمان؛ در نظام‌های آموزشی معاصر، مربیان و معلمان نقش‌هایی فراتر از آموزگاری سنتی و انتقال صرف اطلاعات ایفا می‌کنند؛ آن‌ها هدایتگر و تسهیل‌گری یادگیری ، پشتیبان، ناظر رشد فردی، شناخت دقیق تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان و گاهی هم مشاور کودکانی هستند که نیازهای ویژه‌ای دارند. یکی از مهم‌ترین زمینه‌های آموزشی در سال‌های اخیر، آموزش تخصصی به کودکان دارای اختلال طیف اتیسم است؛ آموزش به این کودکان به دلیل پیچیدگی‌های شناختی، ارتباطی و رفتاری، مستلزم برخورداری از دانش تخصصی، مهارت‌های عملی مداخله، رویکردی بین‌رشته‌ای و نگاهی انسانی است.
اینجاست که دوره‌های تربیت مربی تخصصی به‌عنوان ابزاری مؤثر برای توانمندسازی معلمان و مربیان، نقش حیاتی پیدا می‌کنند. در این میان، دوره‌های تربیت مربی، به‌ویژه در حوزه اتیسم، به‌منزله ابزارهای نظام‌مند برای ارتقای صلاحیت‌ها و توانمندسازی حرفه‌ای معلمان و مربیان در پاسخ به این نیاز طراحی شدند.
تربیت مربی و توانمندسازی معلمان
دوره‌های تربیت مربی (Train-the-Trainer Courses) برنامه‌هایی ساختاریافته و تئوری-عملی هستند که با هدف آماده‌سازی و توانمندسازی افراد برای ایفای نقش «مربی تخصصی» طراحی می‌شوند. این دوره‌ها نه‌تنها به شرکت‌کنندگان کمک می‌کنند تا محتوای آموزشی را فرا بگیرند، بلکه آن‌ها را در موقعیت‌های قرار می‌دهند که بتوانند آن محتوا را به شکل مؤثر و عملی به دیگران منتقل کنند. در مؤسسه خیریه «دوست اتیسم»، این دوره تربیت مربی (FACT) با رویکردی تخصصی و مبتنی بر جدیدترین استانداردهای جهانی و استفاده از تکنیک‌های نوین در تربیت مربیان اوتیسم طراحی شدند تا افراد علاقه‌مند به آموزش کودکان اوتیسم، به‌ویژه مربیان، معلمان و والدین، به توانمندی، دانش، مهارت و نگرش لازم برای کار با این کودکان دست یابند.
چرا توانمندسازی معلمان اهمیت دارد؟
توانمندسازی معلمان به معنای ارتقای توانایی‌ها، مهارت‌ها و خودباوری آن‌ها برای عملکرد بهتر در محیط آموزشی است. در حوزه آموزش کودکان دارای اوتیسم، این توانمندسازی مربیان اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند:
کودکان اوتیسم نیازهایی متفاوت از دیگر کودکان دارند:
آن‌ها ممکن است در ارتباط‌گیری، درک اجتماعی، پاسخ به محرک‌های حسی یا یادگیری مفاهیم پایه، با چالش‌هایی مواجه باشند.
معلم یا مربی‌ای که آموزش ندیده باشد، ممکن است این نیازها را نادیده بگیرد یا بد تفسیر کند، که نتیجه آن ناکامی در آموزش و تشدید مشکلات رفتاری کودک خواهد بود. از سوی دیگر، معلمی که دانش علمی و عملی کافی داشته باشد و تکنیک‌های تخصصی را بداند، می‌تواند محیطی حمایتی، سازنده و هدفمند برای رشد کودک فراهم کند. بنابراین، تربیت مربیان آموزش‌دیده، نه‌تنها کیفیت و اثربخشی آموزش را بالا می‌برد، بلکه از فرسودگی روانی معلمان نیز پیشگیری می‌کند.
محتوای دوره‌های تربیت مربی در اوتیسم
یکی از مأموریت‌های کلیدی مؤسسه دوست اتیسم، طراحی و اجرای دوره‌های تئوری و عملی تربیت مربی با رویکرد تخصصی و با هدف آموزش و توانمندسازی مربیان در زمینه اتیسم است. این دوره‌ها شامل آموزش‌های تخصصی مربیان اوتیسم نیز می‌باشند. دوره تربیت مربی اتیسم براساس نیازهای واقعی کودکان، خانواده‌ها و مراکز آموزشی تهیه شدند و شامل محورها و مهارت‌های زیر هستند:
شناخت علمی اختلال اوتیسم:
- تعریف اختلال (علائم و نشانگان) و طبقه‌بندی براساس ۵-DSM
- بررسی اختلالات عصبی -رشدی براساس DSM-5
- آشنایی با اختلالات همراه با اوتیسم
- بررسی ویژگی‌های رفتاری، ارتباطی، شناختی، حسی و کودکان دارای اوتیسم
- تحلیل نیازها و چالشهای رایج ( فرار، هرزه خواری، رفتارهای کلیشه‌ای، مشکلات تغذیه‌ای، خودتنظیمی)
- شناخت و آموزش شیوههای برقراری ارتباط و تعامل با کودکان اوتیسم
اصول ارزیابی کودکان اوتیسم:
- شناخت و آشنایی با فرم های ارزیابی بر اساس سن و سطح کودک
- آموزش شیوههای پایش رشد و مهارت‌ها بر اساس سن و سطح کودک
- پیاده‌سازی، ارزیابی و بازنگری برنامه‌های فردی
اصول طراحی و اجرای آموزش فردمحور (IEP):
در دوره FACT مربیان می‌آموزند برای هر کودک برنامه آموزشی تدوین کرده و آن را اجرا و ارزیابی کنند.
- تدوین برنامه‌های آموزشی فردی بر اساس نیاز و خط پایه رشد (Individual Educational Plan)
- تدوین برنامه‌های آموزشی خانواده(Individual Family Plan)
مداخله‌های رفتاری مؤثر:
آشنایی با روش‌هایی اصلی مداخله و بهبود رفتار، گفتار، و مهارت‌های اجتماعی مانند:
- تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
- تعامل فشرده و همهجانبه (Intensive Interaction)
- سیستم مبادله تصویری (PECS)
- روش تیچ (TEACCH)
- داستانهای اجتماعی (Social Story)
مدیریت چالشهای حسی و رفتاری:
– شناخت چالشهای رفتاری در کودکان اتیسم
– آگاهی نسبت به بهم ریختگی (Meltdown ) و قشقرق های رفتاری (Tantrum)
– شناخت و تحلیل رفتارهای تکراری و کلیشه ای در کودکان اتیسم
– آشنایی با مشکلات در شناخت و درک احساسات و هیجانات
– شناخت اصول خودتنظیمی هیجانی-حسی
– استفاده از ابزارهای یکپارچگی حسی در محیط آموزشی.
مهارت‌های ارتباطی با والدین و تیم درمان:
همکاری مؤثر با خانواده‌ها، متخصصان گفتاردرمانی، کاردرمانی و روان‌شناسی در فرآیند مداخله و آموزش.
توسعه مهارت‌های خودمراقبتی مربی:
- آموزش ناکافی در برخورد با چالشهای رفتاری و شناختی این گروه از کودکان، می‌تواند منجر به خستگی شغلی و افت کیفیت تدریس شود.
- پیشگیری از فرسودگی شغلی و حفظ سلامت روان مربی از طریق توانمندسازی وی در خودآگاهی، تنظیم هیجانات و شبکه حمایتی.
- آموزش تکنیک‌های تنظیم هیجان، مدیریت استرس و افزایش تاب‌آوری مربی
تأثیر این دوره‌ها بر مربیان
شرکت در دوره‌های تربیت مربی اتیسم باعث می‌شود مربیان:
با دانش و مهارت اصولی در محیط کلاس حاضر شوند
با درک دقیق‌تری از نیازها و بر اساس سطح کودکان برنامه‌ریزی کنند
از ابزارها و روش‌های علمی و عملی استفاده کنند
و در نهایت، نقش فعالی در رشد شناختی، ارتباطی و اجتماعی کودک ایفا نمایند
همچنین، مربیان پس از طی این دوره‌ها می‌توانند به عنوان مدرسان محلی، تجربیات خود را به دیگر مربیان منتقل کرده و اثرگذاری اجتماعی بیشتری داشته باشند.
نقش والدین؛ مخاطبان کلیدی این دوره‌ها
در مؤسسه دوست اتیسم، والدین نیز به عنوان بخشی از مخاطبان این دوره‌ها ( امید والدین ) در نظر گرفته می‌شوند. پدر و مادرهایی که دانش و آگاهی لازم را درباره اوتیسم و روش‌های ارتباط مؤثر با فرزند خود کسب کنند، در کنار مربیان می‌توانند به روند آموزش کودک شتاب بخشند و اثربخشی مداخلات را تا حدچشمگیری افزایش دهند.
حضور والدین در دوره‌های تربیت مربی، به آن‌ها کمک می‌کند تا:
بهتر با فرزند خود ارتباط برقرار کنند
نیازهای او را بهتر شناسایی کنند
رفتارهای او را درست‌تر درک کرده و واکنش‌های سازنده‌تری نشان دهند
از روش‌های آموزشی مربی در منزل نیز بهره‌مند شوند و استمرار آموزش را فراهم کنند
آموزش، سرمایه‌گذاری بلندمدت است
توانمندسازی معلمان از طریق دوره‌هی تربیت مربی، به معنای سرمایه‌گذاری بر آینده کودکان اوتیسم و کل جامعه است. هر مربی آموزش‌دیده می‌تواند مسیر زندگی یک یا چند کودک را تغییر دهد، اعتمادبه‌نفس او را بالا ببرد، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی‌اش را بهبود بخشد و گامی مؤثر در جهت استقلال و کیفیت زندگی بهتر او بردارد.
جمع‌بندی
دوره‌های تربیت مربی، ابزاری کلیدی برای ارتقای کیفیت آموزش و توانمندسازی مربیان و معلمین در حوزه اوتیسم هستند. این دوره‌ها نه‌فقط به معلمان، بلکه به والدین و همه علاقه‌مندان به آموزش تخصصی کودکان با نیازهای ویژه، فرصتی برای یادگیری عمیق، مهارت‌افزایی و ایجاد تغییر مثبت در زندگی افراد می‌دهند. مؤسسه خیریه «دوست اتیسم» با طراحی و اجرای این دوره‌ها بر پایه استانداردهای جهانی و با بهره‌گیری از متخصصان حوزه آموزش ویژه و با تمرکز بر تربیت مربیان خلاق، گامی عملی در جهت حمایت از کودکان اتیسم و توانمندسازی مربیان برداشته است. اگر شما نیز علاقه‌مند به یادگیری، آموزش و ایجاد تأثیر مثبت هستید، شرکت در این دوره‌ها می‌تواند نقطه آغاز این مسیر باشد.
