توانمندسازی اوتیسم در محیط های طبیعی؛ محیطی که کودک درحال‌رشد و پرورش در آن است، نقش مهمی بر سلامت جسمانی، روانی و شکوفایی خلاقیت کودک ایفا می‌کند. اﺯ ﻧﻈﺮ پیاژه، ﺭﺷﺪ ﻛﻮﺩک بسیار ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ دست‌کاری ﺩﺧﻞ ﻭ ﺗﺼﺮﻑ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻣﺤﻴﻂ ﻭ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻧﺶ ﻭ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺩﺍﺭد، و ﺑﺮﺍی ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﺗﻐﻴﻴﺮ توانایی‌های ﺫﻫﻨﯽ ﻛﻮﺩﻛﺎﻥ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻭ غنی‌سازی ﻣﺤﻴﻂ ﺁﻧﺎﻥ ﻣﺒﺎﺩﺭﺕ ﻭﺭﺯﻳﺪ، ﺯﻳﺮﺍ ﻛﻮﺩﻛﺎﻥ ﺿﻤﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺩﺭ ﻣﺤﻴﻂ، ﺑﺎ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩﻫﺎﻳﯽ ﺭﻭﺑﻪ‌ﺭﻭ می‌شوند، ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺟﻠﺐ می‌کند. ﺫﻫﻦ ﻛﻮﺩک ﻭﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺤﻮﻝ می‌یابد، ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻝ باشد. ﻛﻮﺩک ﻓﻘﻂ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﯽ ﺭﺍ ﺧﻮﺏ فرامی‌گیرد، ﻛﻪ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ که این فرایند در طبیعت امکان‌پذیر است. محیط‌های طبیعی و فضای باز در توانمندسازی کودکان اوتیسم  نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

اختلال طیف اوتیسم یک اصطلاح گسترده است، که از آن برای توصیف گروهی از اختلالات رشدی عصبی، استفاده می‌شود. این اختلالات با مشکلات ارتباطی و تعامل اجتماعی، مشخص می‌شوند. افراد اوتیسم اغلب علائم یا الگوهای رفتاری محدود، تکراری و کلیشه‌ای نشان می‌دهند. اصطلاح «طیف» در این تعریف بازتاب­‌دهنده این حقیقت است که علائم در بین افراد مختلف متفاوت است و انواع و شدت متغیری دارد.

توانمندسازی اوتیسم در محیط‌های طبیعی

مطالعات نشان می‌دهد که محیط‌های یکنواخت القاکننده اضطراب و نگرانی هستند، و در نهایت به کاهش تمرکز فرد منتهی می‌شود. ازاین‌رو استفاده بهینه از توانمندسازی اوتیسم در محیط‌های طبیعی، زمینه را برای تبدیل یک محیط استرس‌زا و کسل‌کننده به محیط آکنده از احساسات مثبت، خوشایند و محرک مهیا می‌سازد.

نقش فضاهای باز در رشد همه‌جانبه کودکان

• کاهش استرس و آرام‌سازی ذهن

یکی از مشکلات اصلی بسیاری از کودکان اوتیسم، اضطراب و واکنش‌های شدید به محرک‌های محیطی است. فضای بسته با نور مصنوعی، صداهای بلند یا ازدحام می‌تواند سطح استرس آن‌ها را افزایش دهد. در مقابل، طبیعت محیطی ملایم، قابل‌پیش‌بینی و آرامش‌بخش ایجاد می‌کند. طبیعت با الگوهای ملایم و قابل‌پیش‌بینی و صداهای آرام (آب، پرندگان) می‌تواند پاسخ‌های استرسی را فروبنشاند. در برخی مطالعات، سنجه‌های زیستی مانند کورتیزول بزاقی برای سنجش اثر باغ‌درمانی استفاده شده و کاهش تنش گزارش شده است. همچنین، مواجهه‌ی منظم با سبزینگی و فضاهای باز در کودکان و نوجوانان به بازسازی منابع هیجانی–شناختی کمک می‌کند. این یافته‌ها مبنایی قوی برای گنجاندن «تجویز طبیعت» در برنامه‌های توانبخشی است.

• تقویت مهارت‌های حرکتی و جسمانی

توانمندسازی اوتیسم در محیط‌های طبیعی به‌ویژه در زمینه رشد حرکتی بسیار مؤثر است. کودکان اوتیسم اغلب در هماهنگی بدنی و مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف با چالش روبه‌رو هستند. فضاهای باز آزادی حرکت ایجاد می‌کنند: دویدن، پریدن، تعادل روی موانع طبیعی، حفاری در خاک یا کار با ابزار باغبانی. این فعالیت‌ها قدرت عضلانی، تعادل و هماهنگی چشم–دست را تقویت کرده و به استقلال در فعالیت‌های روزمره (پوشیدن لباس، نوشتن، غذا خوردن) منتهی می‌شوند. علاوه بر این، شواهد فزاینده‌ای از مداخلات طبیعت‌محورِ ساختارمند مانند خدمات و فعالیت‌های اسب‌یار (EAAT/EAS) وجود دارد که نه‌فقط اجتماعی‌سازی، بلکه برخی جنبه‌های حرکتی را نیز بهبود می‌دهند؛ مرورها و مطالعات بهبودهایی در عملکرد اجتماعی–رفتاری و بعضاً پیامدهای حرکتی گزارش کرده‌اند.

• (Sensory Integration) تنظیم حسی

یکی از برجسته‌ترین مشکلات در کودکان اوتیسم، اختلال در پردازش حسی است. برخی کودکان نسبت به صدا، نور یا لمس بیش‌حساس‌اند و برخی دیگر واکنش کمتری نشان می‌دهند. لمس خاک و چمن، شنیدن صداهای طبیعی و راه‌رفتن روی سطوح گوناگون تنوعی از ورودی‌های حسی متعادل فراهم می‌کند که می‌تواند به تعدیل پرواکنشی یا کم‌واکنشی‌های حسی کمک کند. مرورهای نظام‌مند درباره‌ی مداخلات طبیعت‌محور در کودکان اوتیستیک نشان می‌دهد مواجهه‌ی ساختارمند با محیط‌های طبیعی با بهبود شاخص‌های هیجانی، اجتماعی و حسی–حرکتی همراه است، هرچند کیفیت روش‌شناختی مطالعات ناهمگون است و به کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی‌شده‌ی بیشتر نیاز داریم.

• ترمیم توجه و بهبود تمرکز

کودکان اوتیسم معمولاً با دشواری‌هایی در حفظ تمرکز مواجه‌اند. طبیعت با کاهش آشفتگی‌های محیطی و ارائه محرک‌های ساده، به بازیابی توجه کمک می‌کند. طبق «نظریه ترمیم توجه» (Attention Restoration Theory)، محیط‌های طبیعی با درگیر کردن توجهِ ملایم و بی‌زحمت، خستگی شناختی را جبران و آمادگی ذهن برای یادگیری را افزایش می‌دهند. پژوهش‌های تجربی روی کودکان نشان داده‌اند که پس از مواجهه با طبیعت، عملکردهای توجهی و کنترل اجرایی بهبود می‌یابد و حواس‌پرتی به محرک‌های منفی کاهش پیدا می‌کند. این اثر برای توانمندسازی اوتیسم در محیط‌های طبیعی اهمیت دوچندان دارد؛ زیرا تمرکز پایدار، پیش‌نیاز یادگیری مهارت‌های ارتباطی و تحصیلی است

• یادگیری تجربی و تقویت شناخت

محیط‌های طبیعی بستری پویا برای یادگیری فعال هستند. محیط‌های طبیعی کلاس درس زنده‌اند: مشاهده‌ی چرخه‌ی رشد گیاه، طبقه‌بندی برگ‌ها و سنگ‌ها، یا دنبال‌کردن مسیر مورچه‌ها. این تجربه‌ها مفاهیم علمی، زبانی و ریاضی را ملموس می‌کنند و مهارت‌های حل مسئله، استدلال علت_معلولی و واژه‌آموزی را تقویت می‌نمایند. مرورهای حوزه «بازی در طبیعت» در آموزش اوان کودکی نشان داده‌اند که کیفیت بازی در فضاهای طبیعت‌محور بالاتر است و پیامدهای رشدی مطلوب‌تری رقم می‌خورد. برای کودکان اوتیستیک که از «یادگیری دست‌ورزی و مشاهده‌ای» سود می‌برند، این مزیت برجسته‌تر است .

• افزایش خودکارآمدی و اعتمادبه‌نفس

هر بار که کودک در محیط طبیعی موفق به انجام کاری می‌شود، مثلاً عبور از مانع، پیدا کردن مسیر یا کاشت یک نهال، احساس موفقیت و خودکارآمدی در او تقویت می‌شود. در باغ‌درمانی (Horticultural Therapy)، پیگیری روند رشد گیاه و مشاهده‌ی نتیجه‌ی مراقبت‌ها، بازخورد فوری و معناداری به کودک می‌دهد و انگیزش درونی را بالا می‌برد. فراتحلیل‌های سلامت روان نشان داده‌اند باغ‌درمانی به‌طور کلی اثر مثبتی بر کاهش علائم اضطراب و افسردگی دارد و شواهد موردی و آزمایشی در اوتیسم نیز از بهبودهایی در شاخص‌های سازگاری اجتماعی گزارش کردند.

• فرصت‌های اجتماعی کم‌فشار

پارک‌ها، باغچه‌ها و حیاط‌های مدرسه تعامل اجتماعی را به‌صورت طبیعی و کم‌ساختار میسر می‌کنند . توانمندسازی اوتیسم در محیط‌های طبیعی بُعد اجتماعی پررنگی دارد. فضاهای باز مانند پارک یا باغچه زمینه تعامل‌های طبیعی میان کودکان را فراهم می‌کنند. در این محیط‌ها، کودک می‌تواند مهارت‌هایی مانند نوبت‌گیری، همکاری، همدلی و برقراری ارتباط غیرکلامی را تمرین کند. بازی‌های گروهی، باغبانی مشترک یا فعالیت‌هایی مانند ساختن خانه با چوب و برگ، تعامل اجتماعی را تقویت کرده و روابط سالم‌تری میان کودکان ایجاد می‌کنند.

مهم‌تر اینکه فضای باز به دلیل آزادی عمل، فشارهای اجتماعی کمتری ایجاد می‌کند و کودک اوتیسم راحت‌تر وارد تعامل می‌شود. یافته‌های مرورهای نظام‌مند EAAT/EAS نشان می‌دهد تعامل با حیوانات (به‌ویژه اسب) می‌تواند تعاملات اجتماعی، ارتباط و رفتارهای قالبی را بهبود دهد، هرچند ناهمگونی روش‌ها و اندازه نمونه‌ها اقتضا می‌کند همچنان با دیدِ نقادانه نتایج را تفسیر کنیم.