نقش رفتاردرمانی در توانمندسازی; از روش‌های درمان کاربردی برای کودکان با اختلال اوتیسم است. اختلال اوتیسم باعث بروز علایم مختلفی مانند عدم برقراری تماس چشمی، مهارت‌های اجتماعی، رفتارهای محدود و چالش‌برانگیز، ابراز احساسات و نقص در تعاملات اجتماعی می‌شود. خوشبختانه امروز می‌توان از تکنیک‌های جدید درمانی؛ مانند رفتاردرمانی به‌عنوان مؤثرترین رویکرد در کاهش علایم اختلال اوتیسم استفاده کرد.

نقش رفتاردرمانی در توانمندسازی

تکنیک رفتاردرمانی یک واژه کلی و گسترده برای طیف وسیعی از تکنیک‌های درمانی است، که مشکلات رفتاری و ناسازگاری‌ها را هدف قرار می‌دهد. به بیان دیگر ما در رفتاردرمانی به دنبال آن هستیم، که رفتارهای ناسازگار و غلط را حذف کنیم، و به‌جای آن رفتارهای مطلوب را جایگزین نماییم. روشی برای درمان این کودکان است، که شامل بررسی دقیق رفتار فعلی و کار بر روی برخی از رفتارهایی است، که باید تغییر کنند. درمانگران با این روش، رفتارهای منفی کودکان را کاهش می‌دهند، و بر رفتارهای مثبت آنها می‌افزایند. باید بدانید که، نقش رفتاردرمانی در توانمندسازی کودکان اوتیسم اثبات شد. معمولاً بهترین روش برای توسعه مهارت‌های اجتماعی کودک اوتیسم و کاهش مشکلات رفتاری او است.

این نوع درمان برای درمان اختلالات سلامت روان استفاده می‌شود و بر اساس اصول رفتاری است که رفتار خوب را تشویق می‌کند و از رفتار ناخواسته در کودکان خردسال جلوگیری می‌کند. این درمان‌ها از تقویت مثبت مانند پاداش و تأیید برای رفتار خوب و پیامدهایی مانند وقفه برای رفتار منفی استفاده می‌کنند. برای انجام این کار، مراقبان رفتارها را مشاهده می‌کنند و به طور فعال آنهایی را که نیاز به تغییر دارند هدف قرار می‌دهند. در کودکان ASD، درمان‌های رفتاری می‌توانند به تغییر رفتارهای ظاهری و تغییر این رفتارها برای بهبود عملکرد اجتماعی، کسب زبان، یادگیری خواندن احساسات، گرفتن ژست‌های اجتماعی یا کمک به درک دادن و گرفتن روابط اجتماعی کمک کنند.

رفتاردرمانی برای اوتیسم چقدر مؤثر است؟

درمان‌های رفتاری نشان داده‌اند که بهترین رویکرد در کاهش علائم ASD است. این درمان‌ها می‌توانند در درازمدت بسیار مؤثر باشند، اما ممکن است بسیار گران باشند. با این حال، شایان ذکر است. اینکه هیچ راه حل یکسانی برای ASD وجود ندارد. درمان‌های رفتاری متعددی برای افراد مختلف متفاوت عمل می‌کنند. در حالی که یک کودک ممکن است از نوع خاصی از درمان بهره‌مند شود، دیگران با تفاوت‌های فردی ممکن است نتوانند.

نمونه‌هایی از رفتاردرمانی عبارت‌اند از:

• تحلیل رفتار کاربردی
• درمان شناختی رفتاری
• مداخله توسعه روابط
• رفتاردرمانی کلامی
• درمان رابطه‌ای تفاوت‌های رشدی و فردی

یافتن درمان مناسب برای کودک شما نیاز به برنامه‌ریزی منطقی، انعطاف‌پذیری، نظارت و انجام تنظیمات درمانی بر اساس تشخیص کودک شما دارد. اگرچه هیچ تضمینی وجود ندارد که این درمان‌ها چقدر به کودک کمک می‌کند، اما ثابت شده است که رفتاردرمانی مستمر به رشد مهارت‌ها کمک می‌کند.

یک کودک اوتیستیک چقدر به رفتاردرمانی نیاز دارد؟

هیچ جدول زمانی خاصی برای رفتاردرمانی در کودکان اوتیسم وجود ندارد. اکثر کودکان اوتیسم از درمان تحلیل رفتار کاربردی فشرده و طولانی مدت بهره می‌برند. این مستلزم ۲۵ تا ۴۰ ساعت درمان در هفته برای حداقل ۱ تا ۳ سال است. کلید موفقیت درمان ABA، ثبات و تعهد طولانی مدت است.
مداخله زودهنگام همچنین می‌تواند در مورد مدت و شدت درمانی که ممکن است کودک شما به آن نیاز داشته باشد، تفاوت ایجاد کند. هرچه زودتر درمان را شروع کنید، نتایج بهتری خواهید داشت.

چگونه کار می‌کند؟

اولین قدم برای دریافت بهترین نوع رفتاردرمانی برای فرزندتان، ارزیابی اوست. این زمانی است که یک درمانگر نقاط قوت و ضعف کودک شما را مشخص می‌کند و در مورد بزرگ‌ترین چالش‌های کودک شما تحقیق می‌کند. از اینجا، درمانگر برنامه‌ای سفارشی برای درمان کودک شما ایجاد می‌کند تا نیازهای خاص او را برطرف کند. آنها همچنین اهدافی را تعیین می‌کنند که فرزند شما باید برای کاهش رفتارهای مشکل ساز و بهبود مهارت‌های خاص به آنها برسد.
درمانگر همچنین برای سایر افرادی که با فرزند شما تعامل دارند، استراتژی انتخاب می‌کند و مطمئن می‌شود که همه با هم هماهنگ هستند. رفتار درمانی باید به درمان خارج از منزل با والدین و مراقبان ادامه داده و رفتارهای مطلوب را تقویت کند. در نهایت، کودک شما باید تحت ارزیابی‌های مکرر قرار گیرد تا مناطقی از رفتار کودک را که نیاز به کار بیشتری دارند مشخص کند و برای اطمینان از نتایج مثبت، تنظیمات مناسب را در درمان انجام دهد.

تکنیک‌های رفتار درمانی در توانمندسازی کودکان اوتیسم

• تقویت مثبت

ساده‌ترین تکنیک رفتاردرمانی برای بهبود مشکلات رفتاری کودکان است. در این روش درمانگر رفتار مطلوب را آموزش می‌دهد و بلافاصله پس از اینکه کودک آن را تکرار کرد، محرک خوشایندی را در اختیار او خواهد گذاشت. مثلا ممکن است وقتی درمانگر می‌بیند که کودک در ارتباط رودررو پاسخ‌های مناسبی می‌دهد با گفتن جملاتی مثل «آفرین، ادامه بده» و دادن پاداش‌هایی مثل یک خوراکی خوشمزه او را تشویق ‌نماید تا رفتار خود را ادامه دهد و بیش‌ازپیش آن را تکرار کند.

• تقویت منفی

یکی دیگر از مؤثرترین روش‌های شکل‌دهی رفتار است که در درمان اوتیسم نیز به کار می‌رود. در این روش تلاش می‌شود تا پس از مشاهده رفتار مطلوب در کودک یک عامل آزاردهنده در جهت ایجاد رضایت بیشتر او از محیط حذف شود. مثلا ممکن است کودک از یک شیء خاص خوشش نیاید یا مثلاً در برابر صداهای بلند واکنش نشان دهد. در این شرایط از او می‌خواهیم که به گونه صحیح رفتار کند تا آن عامل ناراحت‌کننده را برای او برطرف نماییم.

• تعمیم رفتار

بسیاری از مواقع ممکن است کودک در جلسات درمان به‌خوبی عمل کند؛ اما وقتی در محیط خانه یا سایر موقعیت‌ها قرار می‌گیرد، نتواند رفتارهای آموخته شده را تکرار نماید. در این شرایط اغلب والدین از عدم پیشرفت درمان شاکی می‌شوند و درمانگران را تحت‌فشار قرار می‌دهند. متخصصان برای غلبه بر این مشکل از تکنیک تعمیم رفتار استفاده می‌کنند.

پس از اینکه کودک یک رفتار خاص را در جلسه درمان به‌خوبی یاد گرفت، درمانگر تلاش می‌کند او را در موقعیت‌های دیگری قرار دهد، و از او بخواهد آن رفتارها را تکرار نماید. مثلا وقتی درمان‌جو یاد می‌گیرد، یک گفت‌وگوی ساده نظیر سلام و احوالپرسی را پیش ببرد، درمانگر از او درخواست می‌کند، تا در خارج از اتاق درمان نیز آموزش‌های مربوطه و تمرین‌های انجام شده را انجام دهد، تا یادگیری به سایر موقعیت‌ها نیز تعمیم داده شود. تعمیم رفتار نیازمند مشارکت والدین و پیگیری تکالیف درمانی مطرح شده در هر جلسه است.

• اقتصاد ژتونی

اقتصاد ژتونی از جمله روش‌های بسیار مؤثر در رفتاردرمانی است که اکثر کودکان از جمله کودکان اوتیسم به‌خوبی به آن واکنش نشان می‌دهند. در این روش برای اینکه رفتار خاصی را در کودک شکل بدهیم به او می‌گوییم هر بار که این کار را انجام دهد به او یک ستاره یا کارت صدآفرین و مواردی ازاین‌قبیل هدیه می‌دهیم. هر وقت تعداد این ستاره‌ها به عدد خاصی برسد کودک یک جایزه از پیش تعیین شده را دریافت خواهد کرد. به درمانگران کمک می‌کند تا بتوانند علاوه بر تقویت رفتار، استمرار آن را نیز تسهیل کرده و تأثیرات بلندمدتی را ایجاد نمایند.

• محوکردن محرک‌ها

در اختلال اوتیسم فرد به طور نامناسبی تحت‌تأثیر محرک‌های بیرونی قرار دارد و الگوی نامناسبی از تقلید را نشان می‌دهد. در این شرایط استفاده از تکنیک محوکردن به درمانگران کمک می‌کند تا به‌جای پاسخ‌های تکراری قبلی پاسخ‌های جدیدی را در درمان‌جو مشاهده نمایند. مثلا؛ کودک به‌خاطر تقلید مفرط یاد گرفته است که در جواب پرسش “حالت چطوره”  به‌جای پاسخ‌گویی همین جمله را تقلید کرده و مکرراً بگوید حالت چطوره… حالت چطوره…در این شرایط درمانگر ابتدا پاداشی بیرونی نظیر یک شکلات را برای کودک در نظر می‌گیرد.

سپس او را روی صندلی نشانده و از او می‌پرسد ” حالت چطوره” قبل از اینکه کودک شروع به تکرار این جمله کند درمانگر تن صدای خود را بالا برده و با صدای بلند می‌گوید “خوبم” این کار باعث می‌شود که کودک پاسخ دوم؛ یعنی جواب سؤال را تکرار کند. به‌محض اینکه او پاسخ درست را تکرار کرد درمانگر پاداش را در اختیار او قرار می‌دهد که این کار منجر به تداوم‌یافتن این پاسخ می‌شود. البته برای تثبیت این رفتاردرمانگر باید بارهاوبارها تمرین‌هایی نظیر این را با کودک تکرار نماید.

نتیجه‌گیری

برای درمان کودک اوتیسم صبور باشید و برای ایجاد تغییرات مثبت هرچند کوچک در زمینه ارتباط و کلام ارزش قائل باشید؛ چراکه این تغییرات اغلب با ممارست بسیار درمانگر به دست می‌آیند و برای پایدار ماندن به مشارکت والدین نیاز دارند. دوست اتیسم، موسسه‌ی خیریه برای حمایت از کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم. با ارائه اطلاعات، منابع و خدمات حمایتی، به والدین و کودکان کمک می‌کنیم تا با چالش‌های اوتیسم بهتر مقابله کنند.