نقش رفتاردرمانی در توانمندسازی; از روش‌های درمان کاربردی برای کودکان با اختلال اوتیسم است. اختلال اوتیسم باعث بروز علایم مختلفی مانند عدم برقراری تماس چشمی، مهارت‌های اجتماعی، رفتارهای محدود و چالش‌برانگیز، ابراز احساسات و نقص در تعاملات اجتماعی می‌شود. خوشبختانه امروز می‌توان از تکنیک‌های جدید درمانی؛ مانند رفتاردرمانی به‌عنوان مؤثرترین رویکرد در کاهش علایم اختلال اوتیسم استفاده کرد.

نقش رفتاردرمانی در توانمندسازی

تکنیک رفتاردرمانی یک واژه کلی و گسترده برای طیف وسیعی از تکنیک‌های درمانی است، که مشکلات رفتاری و ناسازگاری‌ها را هدف قرار می‌دهد. به بیان دیگر ما در رفتاردرمانی به دنبال آن هستیم، که رفتارهای ناسازگار و غلط را حذف کنیم، و به‌جای آن رفتارهای مطلوب را جایگزین نماییم. روشی برای درمان این کودکان است، که شامل بررسی دقیق رفتار فعلی و کار بر روی برخی از رفتارهایی است، که باید تغییر کنند. درمانگران با این روش، رفتارهای منفی کودکان را کاهش می‌دهند، و بر رفتارهای مثبت آنها می‌افزایند. باید بدانید که، نقش رفتاردرمانی در توانمندسازی کودکان اوتیسم اثبات شد. معمولاً بهترین روش برای توسعه مهارت‌های اجتماعی کودک اوتیسم و کاهش مشکلات رفتاری او است.

تکنیک‌های رفتار درمانی در توانمندسازی کودکان اوتیسم

• تقویت مثبت

ساده‌ترین تکنیک رفتاردرمانی برای بهبود مشکلات رفتاری کودکان است. در این روش درمانگر رفتار مطلوب را آموزش می‌دهد و بلافاصله پس از اینکه کودک آن را تکرار کرد، محرک خوشایندی را در اختیار او خواهد گذاشت. مثلا ممکن است وقتی درمانگر می‌بیند که کودک در ارتباط رودررو پاسخ‌های مناسبی می‌دهد با گفتن جملاتی مثل «آفرین، ادامه بده» و دادن پاداش‌هایی مثل یک خوراکی خوشمزه او را تشویق ‌نماید تا رفتار خود را ادامه دهد و بیش‌ازپیش آن را تکرار کند.

• تقویت منفی

یکی دیگر از مؤثرترین روش‌های شکل‌دهی رفتار است که در درمان اوتیسم نیز به کار می‌رود. در این روش تلاش می‌شود تا پس از مشاهده رفتار مطلوب در کودک یک عامل آزاردهنده در جهت ایجاد رضایت بیشتر او از محیط حذف شود. مثلا ممکن است کودک از یک شیء خاص خوشش نیاید یا مثلاً در برابر صداهای بلند واکنش نشان دهد. در این شرایط از او می‌خواهیم که به گونه صحیح رفتار کند تا آن عامل ناراحت‌کننده را برای او برطرف نماییم.

• تعمیم رفتار

بسیاری از مواقع ممکن است کودک در جلسات درمان به‌خوبی عمل کند؛ اما وقتی در محیط خانه یا سایر موقعیت‌ها قرار می‌گیرد، نتواند رفتارهای آموخته شده را تکرار نماید. در این شرایط اغلب والدین از عدم پیشرفت درمان شاکی می‌شوند و درمانگران را تحت‌فشار قرار می‌دهند. متخصصان برای غلبه بر این مشکل از تکنیک تعمیم رفتار استفاده می‌کنند.

پس از اینکه کودک یک رفتار خاص را در جلسه درمان به‌خوبی یاد گرفت، درمانگر تلاش می‌کند او را در موقعیت‌های دیگری قرار دهد، و از او بخواهد آن رفتارها را تکرار نماید. مثلا وقتی درمان‌جو یاد می‌گیرد، یک گفت‌وگوی ساده نظیر سلام و احوالپرسی را پیش ببرد، درمانگر از او درخواست می‌کند، تا در خارج از اتاق درمان نیز آموزش‌های مربوطه و تمرین‌های انجام شده را انجام دهد، تا یادگیری به سایر موقعیت‌ها نیز تعمیم داده شود. تعمیم رفتار نیازمند مشارکت والدین و پیگیری تکالیف درمانی مطرح شده در هر جلسه است.

• اقتصاد ژتونی

اقتصاد ژتونی از جمله روش‌های بسیار مؤثر در رفتاردرمانی است که اکثر کودکان از جمله کودکان اوتیسم به‌خوبی به آن واکنش نشان می‌دهند. در این روش برای اینکه رفتار خاصی را در کودک شکل بدهیم به او می‌گوییم هر بار که این کار را انجام دهد به او یک ستاره یا کارت صدآفرین و مواردی ازاین‌قبیل هدیه می‌دهیم. هر وقت تعداد این ستاره‌ها به عدد خاصی برسد کودک یک جایزه از پیش تعیین شده را دریافت خواهد کرد. به درمانگران کمک می‌کند تا بتوانند علاوه بر تقویت رفتار، استمرار آن را نیز تسهیل کرده و تأثیرات بلندمدتی را ایجاد نمایند.

• محوکردن محرک‌ها

در اختلال اوتیسم فرد به طور نامناسبی تحت‌تأثیر محرک‌های بیرونی قرار دارد و الگوی نامناسبی از تقلید را نشان می‌دهد. در این شرایط استفاده از تکنیک محوکردن به درمانگران کمک می‌کند تا به‌جای پاسخ‌های تکراری قبلی پاسخ‌های جدیدی را در درمان‌جو مشاهده نمایند. مثلا؛ کودک به‌خاطر تقلید مفرط یاد گرفته است که در جواب پرسش “حالت چطوره”  به‌جای پاسخ‌گویی همین جمله را تقلید کرده و مکرراً بگوید حالت چطوره… حالت چطوره…در این شرایط درمانگر ابتدا پاداشی بیرونی نظیر یک شکلات را برای کودک در نظر می‌گیرد.

سپس او را روی صندلی نشانده و از او می‌پرسد ” حالت چطوره” قبل از اینکه کودک شروع به تکرار این جمله کند درمانگر تن صدای خود را بالا برده و با صدای بلند می‌گوید “خوبم” این کار باعث می‌شود که کودک پاسخ دوم؛ یعنی جواب سؤال را تکرار کند. به‌محض اینکه او پاسخ درست را تکرار کرد درمانگر پاداش را در اختیار او قرار می‌دهد که این کار منجر به تداوم‌یافتن این پاسخ می‌شود. البته برای تثبیت این رفتاردرمانگر باید بارهاوبارها تمرین‌هایی نظیر این را با کودک تکرار نماید.

نتیجه‌گیری

برای درمان کودک اوتیسم صبور باشید و برای ایجاد تغییرات مثبت هرچند کوچک در زمینه ارتباط و کلام ارزش قائل باشید؛ چراکه این تغییرات اغلب با ممارست بسیار درمانگر به دست می‌آیند و برای پایدار ماندن به مشارکت والدین نیاز دارند. دوست اتیسم، موسسه‌ی خیریه برای حمایت از کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم. با ارائه اطلاعات، منابع و خدمات حمایتی، به والدین و کودکان کمک می‌کنیم تا با چالش‌های اوتیسم بهتر مقابله کنند.