آمار اوتیسم در ایران؛ اختلال طیف اوتیسم (ASD) در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان، با روندی افزایشی در حال گسترش است. طبق آمار رسمی، حدود یک کودک از هر ۱۵۰ تولد در کشور با این اختلال به دنیا می‌آید. تخمین‌ها نشان می‌دهد که بین ۸۰۰ هزار تا ۱.۵ میلیون نفر از جمعیت ایران به درجاتی از اوتیسم مبتلا هستند، که معادل ۱.۵ تا ۲ درصد جمعیت را شامل می‌شود. این روند هشداردهنده، لزوم بازنگری در سیاست‌های سلامت روان، افزایش خدمات حمایتی و تسهیل دسترسی به خدمات تشخیصی و درمانی را دوچندان می‌کند.

یکی از چالش‌های جدی، عدم شناسایی به‌موقع این اختلال به‌ویژه در موارد خفیف است. همچنین بسیاری از داروها و خدمات تخصصی مربوط به اوتیسم هنوز تحت پوشش بیمه نیستند. از سوی دیگر، نبود آگاهی عمومی در جامعه، باعث بروز مشکلاتی در پذیرش اجتماعی افراد طیف اوتیسم و خانواده‌های آن‌ها شده است. بنابراین آگاهی‌بخشی، آموزش گسترده و تأمین منابع حمایتی از ضروری‌ترین نیازهای امروز کشور در زمینه اوتیسم است. خیریه اوتیسم با تکیه بر آمار اوتیسم در ایران، تلاش می‌کند خدمات حمایتی، آموزشی و درمانی متناسب با نیاز خانواده‌ها ارائه دهد. با افزایش آمار اوتیسم در ایران، نقش خیریه‌های تخصصی در ارائه مداخلات زودهنگام و توانبخشی اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

روند افزایشی آمار اوتیسم در ایران؛ زنگ خطر برای خانواده‌ها

در ایران آمار اوتیسم حدودا یک تولد به ازای هر ۱۵۰ تولد است و در حال افزایش نیز هست. در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که تعداد مبتلایان به اوتیسم در ایران بین ۸۰۰ هزار تا ۱.۵ میلیون نفر است که شامل ۱.۵ تا ۲ درصد از جمعیت ایران را شامل می‌شود. به همین دلیل ضرورت دارد تا سیاست‎های درستی برای مواجهه با این اختلال تدوین شود.  با این حال نمی‌توان به این آمار با قطعیت تکیه کرد. چراکه در برخی از خانواده‌ها ممکن است اوتیسم کودک خفیف بوده و شناسایی نشود و گاهی نیز شاید کودک تشخیص غلط گرفته باشد. اما در هر صورت واضح است که آمار اوتیسم در ایران رو به افزایش است.

در حال حاضر بسیاری از داروهای این اختلال تحت پوشش بیمه نیست. همچنین مهم است که برای درک بیشتر اوتیسم آگاهی‌بخش و آموزش در سطح کشوری انجام شود تا این خانواده‌ها پذیرش بیشتری در جامعه داشته باشند. در ادامه به برخی از اطلاعات و  آمار اوتیسم در برخی استان‌های ایران اشاره می‌کنیم.

• البرز

در حال حاضر در استان البرز ۱۲۱ فرد دارای اوتیسم از خدمات آموزشی و حمایتی برخوردار هستند.

• قزوین

همچنین در قزوین حدود ۷۵ دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در حال تحصیلند که در بین آنها ۸ نفر دختر و ۶۷ نفر پسر هستند.

• گرگان و مشهد

در گرگان و مشهد نیز، آمار اوتیسم  در حال افزایش است. با افزایش آمار اوتیسم در سراسر کشور نیازمند سیاستگذاری‌های جدی در امر هزینه‌های خانواده‎‌های اوتیسم، تاسیس مراکز مخصوص به اوتیسم، آموزش این افراد و ارائه خدمات به خانواده‌های دارای فرزند اوتیسم هستیم.

چرا اوتیسم درمان قطعی ندارد؟

اوتیسم یک اختلال است که دارای طیفی گسترده بوده و هر کودک اوتیسم ویژگی‌ها و اخلاقیات خاص خود را دارد. با توجه به ماهیت اختلالی اوتیسم و همچنین مادام‌العمر بودن آن، نمی‌توان درمانی برای آن متصور شد. تنها با انواع شیوه‌های مداخله‌ای همچون کاردرمانی، گفتاردرمانی، دارودرمانی و… می‌توان از شدت گرفتن آن جلوگیری کرد. پس از تشخیص اوتیسم ضرورت دارد مراقبین یا والدین، وارد پروسه مداخله شوند، چراکه هرچه سن فرد پایین‌تر باشد، مغز او انعطاف بیشتری برای تغییر دارد و اصلاحات رفتاری و شناختی را بهتر خواهد پذیرفت.

برخی مداخلات توصیه شده برای بهبود افراد اوتیسم

همانطور که گفته شد، اوتیسم درمان قطعی ندارد، اما یکسری مداخلات درمانی برای بهبود شرایط افراد اوتیسم و کنترل این اختلال توصیه می‌شوند. اختلال طیف اوتیسم همانطور که از نامش پیدا است در یک طیف قرار دارد و می‌تواند به صورت شدید، متوسط یا خفیف در فرد جلوه‌گر شود. مداخلات توصیه شده نیز بر اساس شدت طیف و جایگاه فرد در طیف اوتیسم به‌کار خواهد رفت.

• کاردرمانی

یکی از شیوه‌های درمانی توصیه شده برای افراد اوتیسم، کاردرمانی است، تا بتوانند استقلال خود را بدست آورده و فعالیت‌های روزمره و عادی خود را انجام دهند. در این شیوه درمانی، کاردرمانگر ابتدا تاریخچه فرد، اهداف و اولویت‌های فرد و خانواده را با مصاحبه (با فرد یا خانواده) و مرور پرونده و گرفتن تست تعیین می‌کند. سپس بر اساس آن، برنامه‌ای برای فرد اوتیسم تدوین خواهد کرد.  در کاردرمانی انواع مهارت‌های حرکتی ظریف (هماهنگی عضلات کوچک و ظریف دست با چشم)، حرکات درشت (هماهنگی دست و پا)، حس عمقی یا پروپریوسپتیو (موقعیت بدن در فضا) و مهارت‌های وستیبولار (تعادلی) بهبود خواهند یافت.

• گفتاردرمانی

یک رشته توانبخشی است که به دنبال رفع مشکلات کلامی و غیرکلامی است که ارتباطات فرد را محدود می‌کند. در گفتاردرمانی تلاش بر آن است تا موانع برقراری ارتباط برطرف شود. مثل کاردرمانی، در گفتاردرمانی نیز گفتاردرمانگر پس از تعیین وضعیت فرد و اهداف و اولویت‌ها برنامه گفتاردرمانی را طراحی می‌کند.  اختلالات زبان بیانی و گفتاری مثل اختلال در گوش دادن و صحبت کردن، معمولاً بین افراد اوتیسم رایج است. این مشکل باعث کاهش اعتماد به نفس فرد هم شده که همه مورد توجه گفتاردرمانگر هستند.

همچنین خواندن، نوشتن و هجی کردن حروف نیز از دیگر مشکلاتی است که در قالب اختلالات یادگیری در فرد اوتیسم بروز می‌کند و گفتاردرمانگر با تمرکز روی این عوامل، مشکلات ارتباطی فرد را برطرف خواهد کرد. مشکلات ریاضی، استدلال و نتیجه‌گیری و تقویت حافظه نیز همگی در گفتاردرمانی مورد توجه هستند.

• رفتاردرمانی

در رفتاردرمانی نیز رفتار فرد اوتیسم تمرکز درمان است. عدم واکنش به محرک‌ها، کمبود و یا فقدان مهارت‌های خودیاری و اجتماعی و آسیب در تعاملات اجتماعی همچون نبود تماس چشمی در رفتاردرمانی هدف درمان قرار می‌گیرد.  کودکان اوتیسم معمولاً دارای یکسری حرکات کلیشه‌ای و تکراری همچون بال‌ بال زدن یا حرکات پروانه‌ای هستند و علایق و خواسته‌هایشان محدود است. در رفتاردرمانی تلاش بر افزایش رفتار مطلوب و کاهش یا حذف رفتار نامطلوب با تقویت مثبت است.

• دارودرمانی

ممکن است بر اساس شدت اختلال پزشک متخصص داروهایی هم به فرد دارای اختلال اوتیسم تجویز کند. گاهی افراد اوتیسم رفتارهای پرخاشگرانه‌ای دارند که موجب آسیب به خود یا دیگران می‌شود. اضطراب بیش‌ از حد یا رفتارهای وسواسی نیز معمولاً زندگی فرد را مختل می‌کند. دارودرمانی همچنین برای بیش‌فعالی کودکان اوتیسم نیز انجام می‌شود. برخی کودکان اوتیسم با مشکل تشنج و خواب هم دست‌وپنجه نرم می‌کنند که عموماً پزشک برای آن دارو تجویز می‌کند.

نتیجه‌گیری: همراهی آگاهانه، راهی برای ساختن آینده‌ای بهتر برای کودکان طیف اوتیسم

درک صحیح از اختلال طیف اوتیسم، گام نخست برای کمک مؤثر به این افراد و خانواده‌هایشان است. اوتیسم یک بیماری نیست که با دارو یا جراحی درمان شود؛ بلکه نوعی تفاوت در مسیر رشد و پردازش اطلاعات در مغز است. همین تفاوت‌ها می‌توانند چالش‌برانگیز باشند، اما در عین حال، فرصت‌هایی برای درک عمیق‌تر از تنوع انسانی نیز فراهم می‌کنند. با وجود آن‌که درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد، ترکیبی از مداخلات درمانی علمی مانند کاردرمانی، گفتاردرمانی، رفتاردرمانی و در برخی موارد دارودرمانی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود کیفیت زندگی این کودکان داشته باشد. این درمان‌ها باید به‌صورت منسجم، مستمر و متناسب با نیازهای هر فرد طراحی و اجرا شوند.

متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها به دلیل هزینه‌های بالا، نبود مراکز تخصصی کافی، یا ناآگاهی نسبت به مؤثر بودن این روش‌ها، از دریافت به‌موقع خدمات باز می‌مانند. در این میان، نقش نهادهای حمایتی، خیریه‌ها و سیاست‌گذاران حوزه سلامت بسیار حیاتی است. اطلاع‌رسانی گسترده، افزایش پوشش بیمه‌ای خدمات درمانی مرتبط با اوتیسم، و ایجاد بسترهایی برای آموزش خانواده‌ها می‌تواند تفاوت بزرگی در زندگی کودکان دارای اوتیسم ایجاد کند. در نهایت، پذیرش این افراد به‌عنوان بخشی از جامعه، نه فقط وظیفه والدین و درمانگران، بلکه مسئولیتی جمعی است. ساختن جامعه‌ای فراگیر، از تغییر نگرش ما آغاز می‌شود. با درک، صبوری و آموزش صحیح، می‌توانیم به جای محدود کردن کودکان اوتیسم، مسیر رشد و شکوفایی آن‌ها را هموار کنیم.