قدیمی ترین خیریه; نیکی به دیگران، مفهومی‌ست که قدمتی هم‌اندازه با حضور انسان بر زمین دارد. حتی زمانی که ابزارهای ابتدایی تنها وسیله بقا بودند، انسان‌ها یاد گرفتند که با هم بودن، یعنی زنده ماندن. از همان‌جا حس کمک به دیگری ریشه گرفت و با گذر زمان، شکل‌های پیچیده‌تری به خود گرفت؛ اما جوهره‌اش همان باقی ماند: همدلی. کمک کردن، نیازی به دلیل خاص ندارد. گاهی تنها دیدن نگاه درمانده‌ای کافی‌ست تا دستی دراز شود و باری برداشته شود. این میل طبیعی به کاستن از رنج دیگری، شاید در همه به یک اندازه زنده نباشد، اما در بسیاری از دل‌ها کم‌وبیش جریان دارد. کسانی برای آرامش دل خود قدمی برمی‌دارند، برخی دیگر برای بخشیدن امید به کسی که آن را گم کرده. انگیزه‌ها گوناگون‌اند، اما نتیجه یکی‌ست: گرم‌تر شدن فضای زندگی.
خیریه اوتیسم با هدف حمایت از کودکان و بزرگسالان طیف اوتیسم، خدمات تخصصی مثل گفتاردرمانی، آموزش و مشاوره ارائه می‌دهد. این خیریه تلاش می‌کند با جلب مشارکت‌های مردمی، کیفیت زندگی افراد اوتیستیک و خانوادههایشان را بهبود ببخشد. هدف اصلی، ترویج درک، پذیرش و ساختن جامعه‌ای مهربان‌تر برای همه است.
قدیمی ترین خیریه ایران کدام است؟
مؤسسه خیریه تبریز اولین مؤسسه خیریه رسمی ایران بود، که در ۲۱ محرم سال ۱۳۳۵ هجری قمری (۲۵ آبان سال ۱۲۹۵ هجری شمسی)، در شهر تبریز، پایه‌گذاری شد. ۱۵ نفر از خیران خوش‌آوازه اهل تبریز، این مؤسسه را تأسیس کردند. مدارک باقیمانده از آن زمان، که در آرشیو گنجینه اسناد ملی نگهداری می‌شود نیز، تأیید می‌کند که، این گروه ۱۵ نفره تأسیس‌کنندگان خیریه تبریز هستند.
این مؤسسه در آن دوران، به‌ویژه در فقرزدایی و درمان بیماران روانی، نقش بسیار مهمی ایفا کرد. چنانچه دامنه تأثیرات آن، همچنان در شهر تبریز قابل‌مشاهده است. از آن جمله، می‌توان به تأسیس مرکز نگهداری بیماران روانی، و پرورشگاه تبریز اشاره کرد، که هر یک از آن‌ها به نوبه خود، برای نخستین‌بار در ایران، شکل گرفتند. همچنین مؤسسه اقدام به ساخت تعدادی مدارس ویژه نمود، که در آن حمایت از کودکان مستعد نیازمند، سرپرست و نیازمند تحت آموزش قرار گرفته، و هم‌زمان به نیازهای غذایی، پوشاک، تحصیلی و رفاهی آن‌ها، و خانوادههایشان نیز رسیدگی به عمل می‌آمد.
به‌عنوان قدیمی ترین خیریه ایران، خیریه تبریز نهادی ارزشمند، و تأثیرگذار بود.
مجموعه‌ای از افراد خیر، در این مرکز گرد هم آمدند، و کارهای ارزشمندشان، سرنوشت بسیاری از مردم را، به بهترین شکل تغییر داد. در این مسیر نه فقط مردم، که شهر تبریز هم رشد کرد، و به یکی از آبادترین شهرهای ایران، تبدیل شد. چنین تاریخچه‌ای نشان از تأثیرگذاری خیریه‌ها، و قدرت آن‌ها در بهبود جامعه دارد.
مطلب پیشنهادی: مسئولیت اجتماعی افراد در جامعه چیست؟
مؤسسه خیریه دوست اتیسم؛ قدیمی‌ترین خیریه اوتیسم در ایران
مؤسسه خیریه دوست اتیسم، به‌عنوان نخستین و قدیمی‌ترین خیریه تخصصی در حوزه اوتیسم در ایران، سال‌هاست که با هدف حمایت همه‌جانبه از کودکان و نوجوانان طیف اوتیسم فعالیت می‌کند. این خیریه با تکیه بر تیمی متخصص و دلسوز، تلاش کرده تا باری از دوش خانواده‌هایی بردارد که هر روز با چالش‌های متفاوت این اختلال مواجه‌اند.
دوست اتیسم، تنها یک مرکز حمایتی نیست؛ اینجا جایی‌ست که آموزش، درمان، مشاوره و آگاهی‌بخشی به طور هم‌زمان جریان دارد. از جلسات گفتاردرمانی و کاردرمانی گرفته تا دوره‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی، تربیت مربی، کارگاه‌های والدگری و مشاوره‌های فردی، همگی با هدف ارتقاء کیفیت زندگی افراد طیف اوتیسم ارائه می‌شوند. آن‌چه مؤسسه خیریه دوست اتیسم را از سایر مراکز متمایز می‌کند، سابقه طولانی، نگاه تخصصی و تمرکز جدی بر فرهنگ‌سازی در جامعه است. این خیریه با برگزاری کمپین‌های آموزشی، همایش‌های تخصصی و تولید محتوای آگاهی‌بخش، تلاش کرده تا نگاه جامعه به اوتیسم را از ترحم به درک و از نادیده‌گرفتن به پذیرش تغییر دهد.
حمایت‌های مردمی، داوطلبانه و سازمانی، ستون‌های اصلی ادامه فعالیت‌های این مؤسسه هستند. هر قدمی که در حمایت از دوست اتیسم برداشته می‌شود، مسیری‌ست به سوی زندگی مستقل‌تر و باکیفیت‌تر برای افراد طیف اوتیسم. دوست اتیسم، نه‌فقط یک خیریه، که نماد سال‌ها تلاش بی‌وقفه برای ساختن جهانی مهربان‌تر و آگاه‌تر است؛ جهانی که در آن تفاوت‌ها محترم شمرده می‌شوند و هر کودک، فرصت درخشیدن می‌یابد.
خیریه‌ها در ایران؛ از وقف تا نهادهای مدرن حمایت اجتماعی
در طول تاریخ ایران، حس نوع‌دوستی، یاری‌رسانی به نیازمندان و کمک به اقشار آسیب‌پذیر همواره جایگاه والایی در فرهنگ ایرانی و تعالیم اسلامی داشته است. این روحیه انسان‌دوستانه، در قالب‌هایی چون وقف، نذر، صدقه و کمک‌های مردمی نمود یافته و به تدریج زمینه‌ساز شکل‌گیری سازمان‌ها و مؤسسات خیریه در ایران شده است. نهادهای خیریه در ایران نه‌تنها به عنوان ابزارهایی برای کاهش فقر و محرومیت، بلکه به عنوان تجلی عینی مسئولیت اجتماعی، همدلی و عدالت‌طلبی شناخته می‌شوند. آشنایی با نخستین خیریه‌های ایران و سیر تحول آن‌ها، نه‌تنها به درک بهتر پیشینه فعالیت‌های اجتماعی کمک می‌کند، بلکه چراغ راهی برای ارتقای فعالیت‌های خیریه‌ای در دوران معاصر خواهد بود.
در ادامه با نگاهی تاریخی، به معرفی برجسته‌ترین و نخستین خیریه‌های ایران و اهداف، بنیان‌گذاران و نقش آن‌ها در ساختار اجتماعی کشور می‌پردازیم.
۱. موقوفه نظام‌الدوله – نخستین خیریه رسمی ایران
یکی از قدیمی‌ترین نهادهای خیریه در ایران به دوران قاجار بازمی‌گردد. علی‌قلی‌خان مخبرالدوله، معروف به نظام‌الدوله، در حدود سال ۱۲۷۵ هجری قمری با بهره‌گیری از سنت وقف اسلامی، خیریه‌ای با ساختار منظم در تهران تأسیس کرد. این خیریه شامل مدرسه، درمانگاه و سرپناه برای یتیمان و نیازمندان بود. هدف اصلی این مؤسسه، فراهم آوردن امکانات اولیه زندگی، آموزش و درمان برای افرادی بود که به دلایل مختلف از حمایت اجتماعی محروم مانده بودند. خیریه نظام‌الدوله نه‌تنها الگویی برای خیریه‌های بعدی شد، بلکه نمونه‌ای از همگرایی سنت دینی با مسئولیت اجتماعی در ایران به شمار می‌آید.
۲. بنگاه خیریه ملکه توران – پیشگام در حمایت از زنان و کودکان
توران‌السلطنه، همسر احمدشاه قاجار، با توجه به نیازهای زنان و کودکان آسیب‌پذیر، در اوایل سده چهاردهم هجری شمسی اقدام به تأسیس بنگاه خیریه‌ای با تمرکز بر این اقشار کرد. این مؤسسه، از نخستین نهادهای خیریه‌ای بود که حمایت از زنان بی‌سرپرست و کودکان یتیم را در دستور کار قرار داد. اهداف اصلی این خیریه شامل ارائه خدمات آموزشی، بهداشتی و پناهگاهی برای زنان آسیب‌دیده و کودکان بی‌پناه بود. در شرایطی که نقش اجتماعی زنان محدود بود، این حرکت از سوی یک زن درباری، اقدامی پیشرو و ماندگار محسوب می‌شود.
۳. جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران – امداد اجتماعی نوین
در سال ۱۳۰۱ شمسی، با الهام از جنبش بین‌المللی صلیب سرخ، جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران تأسیس شد. این جمعیت، که بعد از انقلاب اسلامی به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد، به عنوان یکی از نخستین نهادهای امدادرسانی مدرن در کشور شناخته می‌شود. اهداف آن شامل امداد در بلایای طبیعی، آموزش کمک‌های اولیه، احداث مراکز درمانی و تربیت کادر درمانی بود. با گسترش فعالیت‌های این جمعیت در دهه‌های بعد، فرهنگ امداد و نجات در جامعه ایران نهادینه شد.
۴. جمعیت نسوان وطن‌خواه – نخستین خیریه زنانه با رویکرد اجتماعی
در سال ۱۳۰۲ شمسی، گروهی از زنان پیشرو همچون شهناز آزاد و محترم اسکندری، جمعیت نسوان وطن‌خواه را بنیان نهادند. این جمعیت یکی از اولین سازمان‌های خیریه‌ای با مدیریت زنان بود که نقش کلیدی در آموزش، توانمندسازی و آگاهی‌بخشی به زنان ایفا کرد. این جمعیت با برگزاری کلاس‌های سوادآموزی، بهداشت و حقوق زنان، زمینه‌ساز مشارکت فعال‌تر زنان در عرصه‌های اجتماعی شد و در تاریخ فعالیت‌های مدنی زنان ایران جایگاهی ویژه دارد.
۵. جذام‌خانه باباباغی تبریز – حمایت از بیماران فراموش‌شده
در دهه ۱۳۱۰ شمسی، پزشکان نیک‌اندیشی چون دکتر محمد قریب و دکتر وثوق، با هدف ارائه خدمات پزشکی و اجتماعی به بیماران جذامی، جذام‌خانه باباباغی تبریز را تأسیس کردند. این مرکز، از نخستین نهادهایی بود که بدون تبعیض و با رویکرد علمی به درمان و مراقبت از بیماران مبتلا به جذام می‌پرداخت. این اقدام، نقطه عطفی در گسترش مفهوم طب اجتماعی در ایران بود و از آن پس، نمونه‌های مشابهی در شهرهای دیگر نیز تأسیس شد.
۶. بنیاد نیکوکاری البرز – حامی آموزش و پرورش
در دهه ۱۳۴۰ شمسی، حسین‌علی البرز با تأسیس بنیاد نیکو، گامی مؤثر در حمایت از تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان کم‌برخوردار برداشت. این بنیاد پیشگام از طریق اعطای بورس تحصیلی، کمک‌هزینه‌های آموزشی و تجهیز مدارس، به ارتقای سطح علمی و آموزشی کشور کمک شایانی کرد. الگوی موفق این بنیاد بعدها الهام‌بخش بسیاری از نهادهای حمایتی در حوزه آموزش شد.
۷. کمیته امداد امام خمینی (ره) – نقطه عطف پس از انقلاب
در روزهای نخستین پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی (ره)، کمیته امداد امام خمینی (ره) در سال ۱۳۵۷ تأسیس شد. این نهاد با هدف حمایت از محرومان، ایتام، زنان بی‌سرپرست، سالمندان و آسیب‌دیدگان اجتماعی ایجاد شد. این کمیته با ساختاری سازمان‌یافته و شبکه‌ای گسترده در سراسر کشور، به ارائه کمک‌های مالی، خدمات درمانی، آموزش و ایجاد اشتغال برای خانواده‌های نیازمند پرداخت و تا امروز نیز یکی از بزرگ‌ترین نهادهای حمایتی ایران محسوب می‌شود. از آن‌جا که فرهنگ خیریه در ایران ریشه در باورهای دینی، اخلاقی و عرفی مردم دارد، درک تاریخی این موضوع به ما کمک می‌کند تا امروز نیز با الهام از آن، مسیر کمک به اقشار محروم را با نگاهی آگاهانه و علمی ادامه دهیم.
یکی از ویژگی‌های برجسته خیریه‌های ایرانی، تنوع اهداف و مخاطبان آن‌هاست. برخی از آن‌ها به نیازهای اولیه مانند خوراک، پوشاک و سرپناه پرداخته‌اند، در حالی که برخی دیگر تمرکز خود را بر آموزش، بهداشت، بهزیستی روانی یا توانمندسازی اقتصادی قرار داده‌اند. نهادهایی مانند «دوست اتیسم» با برگزاری دوره‌های آموزشی، حمایت از خانواده‌ها، تولید محتوای آگاه‌ساز و تجهیز مراکز تخصصی، در تلاش‌اند تا سهم مؤثری در کاهش نابرابری‌ها و ارتقاء کیفیت زندگی کودکان دارای اتیسم ایفا کنند.
سخن پایانی
مؤسسات خیریه، نقش بسیار مهمی در کاهش ناهنجاری‌ها، و معضلات اجتماعی دارند، و سعی می‌کنند تا عدالت اجتماعی را، در ابعاد گوناگون، در سطح جامعه اجرایی کنند. وجود خیریه‌ها، سبب می‌شود تا فرصت‌های تحصیلی، شغلی و اجتماعی، به‌صورت یکسان و برابر، در اختیار همه افراد قرار بگیرد. نیکوکاری، همیشه محدود به کمک‌های مالی نیست. گاهی یک جمله‌ی ساده، یک حضور بی‌ادعا، یا حتی گوش دادن بی‌قضاوت، کاری می‌کند که بزرگ‌ترین دارایی‌ها از انجامش عاجز باشند. کمک به دیگران، اتفاقی ساده و در عین حال متحول‌کننده است. نه فقط برای گیرنده، که برای کسی که می‌بخشد نیز. در دل هر عمل خیر، فرصتی نهفته است برای ساختن دنیایی با چهره‌ای انسانی‌تر؛ دنیایی که در آن، هر لبخند، آغازی برای مهربانی‌های بعدی می‌شود.
